2160. Trong các dự án nhà máy điện của Việt Nam, Mỹ tìm được một đối thủ của Sáng kiến “Vành đai và Con đường” của Trung Quốc

South China Morning Post by Le Hong HiepPublished: 7:00am, 5 Feb, 2021

Ba Sàm lược dịch

+ Để đối phó với tình trạng thiếu điện ngày càng gia tăng, Việt Nam đã tìm đến các nhà đầu tư Hoa Kỳ hơn là nhắm tới chương trình đầu tư cơ sở hạ tầng trong khu vực của Trung Quốc

+ Năng lượng sạch hơn, tâm lý chống Trung Quốc gia tăng và đầu tư ít rủi ro hơn là những cân nhắc của Hà Nội, cũng như cân bằng giữa Bắc Kinh ở Biển Đông

Là một nền kinh tế đang phát triển nhanh, nhu cầu về cơ sở hạ tầng mới của Việt Nam ngày càng tăng trong những năm qua. Theo “Triển vọng Cơ sở hạ tầng Toàn cầu” (Global Infrastructure Outlook), nhu cầu đầu tư của Việt Nam cho các dự án cơ sở hạ tầng từ năm 2016 đến năm 2040 lên tới 605 tỷ USD, trong đó các nhà máy điện chiếm 265 tỷ USD. Trước sự chậm trễ của các dự án điện hiện tại và khó khăn trong việc cấp vốn cho các dự án mới, mức thiếu điện của Việt Nam được dự báo sẽ lên tới 6,6 tỷ kWh vào năm 2021 và 15 tỷ kWh vào năm 2023, tương đương 5% tổng nhu cầu điện của cả nước. Nếu vấn đề này kéo dài, nó có thể cản trở sự phát triển kinh tế của Việt Nam.

Trong bối cảnh đó, Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc phải là một nguồn tài trợ hấp dẫn. Tuy nhiên, Việt Nam nhìn chung xa lánh các khoản cho vay của chương trình này. Thay vào đó, họ đang làm việc với các nhà đầu tư Mỹ để phát triển cơ sở hạ tầng năng lượng của mình. Đến cuối năm 2020, ít nhất hai nhà máy điện lớn do các nhà đầu tư Hoa Kỳ tài trợ sử dụng khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Hoa Kỳ đã được phê duyệt và ít nhất năm dự án tương tự đang được triển khai.

Quyết định của Việt Nam sử dụng vốn của Mỹ chứ không phải của Trung Quốc không chỉ có ý nghĩa quan trọng đối với quan hệ Việt – Mỹ mà còn cho thấy Mỹ đang phản ứng như thế nào trước việc Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng thông qua vành đai và con đường. Nếu những dự án này thành công, chúng sẽ mang lại uy tín cho cách tiếp cận của Mỹ và cung cấp cho các nước trong khu vực một giải pháp thay thế khả thi cho vành đai và con đường.

CHUYỂN ĐỔI CỦA VIỆT NAM

Tính đến đầu năm 2020, tổng công suất lắp đặt phát điện của Việt Nam là 54,88 gigawatt (GW), trong đó các nhà máy thủy điện và nhiệt điện than chiếm 71,46%. Tuy nhiên, các nguồn điện truyền thống này có những hạn chế.

Ngoài việc thiếu các vị trí thích hợp để xây dựng các nhà máy thủy điện mới, các chỉ trích chống lại các dự án thủy điện ngày càng gia tăng sau những trận lũ lụt và thảm họa sạt lở đất gần đây liên quan đến một dự án ở tỉnh Quảng Nam. Trong khi đó, ô nhiễm không khí và cam kết tăng cường phát triển xanh của Hà Nội đã gây nên làn sóng phản đối rộng rãi trong công chúng đối với các nhà máy nhiệt điện than mới. Các tỉnh như Bạc Liêu, Bình Thuận, Long An, Nghệ An, Hà Tĩnh đã hủy bỏ các dự án nhiệt điện than.

Các nhà tài chính quốc tế cũng đã gây sức ép buộc các nhà đầu tư rút khỏi các dự án nhiệt điện than tại Việt Nam. Một nhóm nhà đầu tư gần đây đã thúc giục Mitsubishi và bảy công ty Nhật Bản khác rút khỏi dự án nhiệt điện than Vũng Áng 2 ở tỉnh Hà Tĩnh. Khi ngày càng có nhiều ngân hàng quốc tế từ chối tài trợ cho các nhà máy nhiệt điện than, việc tìm nguồn tài chính trở nên khó khăn. Nguồn tài trợ khả thi nhất cho các nhà máy nhiệt điện than mới hiện nay là từ Trung Quốc. Tuy nhiên, bên vay sẽ phải sử dụng công nghệ của Trung Quốc, thường được coi là kém tiên tiến hơn và gây ô nhiễm nhiều hơn. Tình cảm chống Trung Quốc gia tăng ở Việt Nam cũng sẽ là một thách thức lớn.

Để đa dạng hóa, bớt lệ thuộc thủy điện và điện than, Việt Nam đã xây dựng các chính sách khuyến khích đầu tư vào năng lượng tái tạo. Tính đến năm 2020, năng lượng mặt trời và gió chiếm 11,05% công suất phát điện của Việt Nam. Đến tháng 8 năm 2020, 23GW năng lượng tái tạo đã được bổ sung vào quy hoạch phát triển điện lực quốc gia, bao gồm 11,2GW điện mặt trời và 11,8GW điện gió. Trong vài năm tới, khi các dự án năng lượng tái tạo này hoàn thành, tỷ trọng năng lượng tái tạo trong cơ cấu năng lượng của Việt Nam sẽ tăng lên.

Tuy nhiên, do năng lượng tái tạo phụ thuộc vào thời tiết nên Việt Nam cần các nguồn ổn định hơn. Các nhà máy nhiệt điện LNG là lựa chọn hứa hẹn nhất vì chúng sạch hơn than trong khi an toàn hơn và khai triển thuận lợi hơn các nhà máy điện hạt nhân. Việt Nam đang có kế hoạch sản xuất 10,4GW điện khí vào năm 2028, chủ yếu sử dụng LNG nhập khẩu. Thách thức là việc nhận được nguồn tài trợ cho các dự án này.

TIỀN MỸ

Việt Nam đã phát triển hơn 10 nhà máy nhiệt điện khí, nhưng hầu hết trong số đó (trừ dự án Phú Mỹ 2.2 và Phú Mỹ 3 tại tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu) đều do các nhà đầu tư trong nước phát triển. Các nhà máy này sử dụng khí đốt từ các giếng khoan của Việt Nam ở Biển Đông. Do nguồn cung khí trong nước bị hạn chế vì các dự án phát triển khí mới bị trì hoãn, Việt Nam nhận thấy việc thu hút các nhà đầu tư Mỹ xây dựng các nhà máy điện sử dụng LNG nhập khẩu từ Hoa Kỳ là một lựa chọn thuận tiện, vì nhiều lý do.

Thứ nhất, nó sẽ tăng cường quan hệ Việt – Mỹ. Đây là điều quan trọng vì Việt Nam mong muốn duy trì quan hệ chặt chẽ với Hoa Kỳ cho các lợi ích kinh tế và chiến lược. Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, trong khi hợp tác chiến lược với Washington có ý nghĩa quan trọng đối với nỗ lực của Việt Nam nhằm cân bằng với Bắc Kinh ở Biển Đông.

Thứ hai, nhập khẩu LNG từ Mỹ sẽ giúp giảm thâm hụt thương mại của Mỹ với Việt Nam, ở mức 55,8 tỷ đô la Mỹ vào năm 2019. Thâm hụt thương mại ngày càng tăng này là một nguyên nhân chính gây bất bình cho chính quyền Donald Trump. Vào tháng 12 năm 2020, Bộ Tài chính Hoa Kỳ đã gán cho Việt Nam là nước thao túng tiền tệ và cáo buộc Việt Nam thao túng tiền tệ của mình để đạt được “lợi thế cạnh tranh không công bằng trong thương mại quốc tế”. Nhập khẩu LNG của Mỹ sẽ cho phép Việt Nam đạt được các mục tiêu kép là giải quyết các mối quan tâm thương mại của Mỹ và cải thiện an ninh năng lượng của nước này.

Thứ ba, làm việc với các nhà đầu tư tư nhân Hoa Kỳ sẽ giảm rủi ro tài chính và chính trị cho Hà Nội. Không giống như các khoản vay của Trung Quốc theo vành đai và con đường thường được thu xếp thông qua các thỏa thuận giữa Chính phủ với Chính phủ và yêu cầu bảo lãnh của Chính phủ, hầu hết các dự án LNG thành điện tại Việt Nam do các nhà đầu tư tư nhân đề xuất theo mô hình nhà sản xuất điện độc lập.

Theo mô hình này, Chính phủ Việt Nam chỉ cần cam kết mua điện từ các dự án đó với giá thỏa thuận. Các nhà đầu tư sẽ thu xếp tài chính để xây dựng các dự án, giúp giảm gánh nặng tài chính cho chính phủ Việt Nam.

Thứ tư, khi Washington đang hỗ trợ ngành công nghiệp LNG để biến Mỹ thành nhà sản xuất và xuất khẩu LNG lớn, nhập khẩu LNG của Mỹ có thể là một lựa chọn bền vững cho Việt Nam về giá cả và khả năng cung cấp. Hơn nữa, các nhà đầu tư Hoa Kỳ, với hồ sơ tài chính và kỹ thuật đã được chứng minh của họ, có thể đảm bảo tốt hơn cho các dự án của họ được thực hiện thành công mà không gặp các vấn đề liên quan đến các dự án cơ sở hạ tầng do Trung Quốc hậu thuẫn, đặc biệt là chi phí vượt mức và sự chậm trễ của dự án.

Tính đến tháng 12 năm 2020, hơn 20 dự án LNG thành điện đã được đề xuất tại Việt Nam. Trong số này, hai dự án đã được các nhà đầu tư Mỹ chấp thuận để phát triển. Trong vài năm tới, dự kiến sẽ có nhiều dự án do Mỹ hậu thuẫn.

THAY THẾ VÀNH ĐAI VÀ CON ĐƯỜNG?

Những dự án này không chỉ được Việt Nam mà cả Mỹ đánh giá là thuận lợi. Một ví dụ chính là nhà máy nhiệt điện LNG Bạc Liêu. Dự án này được phát triển bởi Delta Offshore Energy, một hãng chuyên dụng được thành lập tại Singapore nhưng thuộc sở hữu của ba cổ đông Mỹ. Vào tháng 9 năm 2019, Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã bổ sung dự án vào Chương trình Vận động Thương mại Hoa Kỳ, cho phép dự án hưởng một số lợi ích nhất định, bao gồm các nỗ lực vận động hành lang do các cơ quan chính phủ Hoa Kỳ dẫn đầu. Ngay sau đó, dự án đã được chính phủ Việt Nam phê duyệt và bổ sung vào Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia 7 vào tháng 12 năm 2019. Kể từ đó, nó được đánh dấu là dự án hợp tác năng lượng Việt – Mỹ. Tại Diễn đàn Doanh nghiệp Ấn Độ – Thái Bình Dương được tổ chức tại Hà Nội vào tháng 10 năm 2020, dưới sự chứng kiến của Phó Thủ tướng Việt Nam Phạm Bình Minh và Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam Daniel J. Kritenbrink, Delta Offshore Energy đã ký thỏa thuận hợp tác tổng thể với ba công ty khác của Mỹ (Bechtel , General Electric và McDermott) để chuẩn bị cho việc thực hiện dự án.

Bình luận về sự kiện này, Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Hà Nội cho biết “Hoa Kỳ cam kết giúp Việt Nam đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng của mình”.

Sự hỗ trợ của Chính phủ Hoa Kỳ ở Việt Nam đối với các dự án LNG thành điện do Hoa Kỳ lãnh đạo là một ví dụ điển hình về cách Hoa Kỳ đang chống lại vành đai và con đường. Kể từ khi khởi động vành đai và con đường vào năm 2013, Trung Quốc đã có thể sử dụng sáng kiến này để thúc đẩy chương trình nghị sự kinh tế và chiến lược của mình trên toàn khu vực với cái giá phải trả của Mỹ và các đồng minh. Một yếu tố quan trọng khiến nhiều quốc gia trong khu vực vồ vập lấy vành đai và con đường bởi nó gần như là “canh bạc” duy nhất trong “làng xã”. Các dự án chuyển hóa LNG thành điện mà Mỹ đang hỗ trợ cho thấy Washington đang mang đến cho các nước trong khu vực một giải pháp thay thế.

Vào tháng 11 năm 2019 Hoa Kỳ và Việt Nam đã ký vào Khung Hợp tác để Tăng cường Tài chính cho Cơ sở Hạ tầng. Sáng kiến này được thiết kế để đạt được các mục tiêu chung của họ là hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng thông qua các khoản đầu tư của khu vực tư nhân, theo định hướng thị trường. Washington đã ký các thỏa thuận tương tự với Hàn Quốc, Đài Loan, Indonesia, Singapore và Thái Lan.

LỢI ÍCH CHO MỸ?

Cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung đã tăng cường kể từ năm 2013 khi Trung Quốc triển khai vành đai và con đường. Cho đến gần đây, Trung Quốc đã thành công trong việc thúc đẩy vành đai và con đường một phần do Mỹ thiếu một chiến lược chặt chẽ để cạnh tranh với nó. Tuy nhiên, các dự án phát điện từ LNG do Mỹ hậu thuẫn ở Việt Nam cho thấy Washington đang thực hiện các bước đi để chống lại vành đai và con đường. Chiến lược giúp các nước trong khu vực xây dựng cơ sở hạ tầng chất lượng phù hợp với tầm nhìn chiến lược của Mỹ cũng đang hình thành. Điều này sẽ thách thức vành đai và con đường, khi mà sáng kiến của Trung Quốc đang vấp phải những thất bại trong nước và quốc tế, dẫn đến việc Bắc Kinh quyết định thu hẹp quy mô dự án.

Một giải pháp thay thế cho vành đai và con đường nên được các nước trong khu vực hoan nghênh vì họ có thể tránh phụ thuộc vào bất kỳ nguồn tài trợ nào. Cạnh tranh cũng sẽ buộc Trung Quốc phải có trách nhiệm hơn và thực hiện các hoạt động cho vay của mình minh bạch hơn, bền vững hơn và tương thích với các tiêu chuẩn quốc tế. Nếu Mỹ và các đồng minh có thể triển khai thành công mô hình tài trợ phát triển cơ sở hạ tầng ở Việt Nam và nhân rộng mô hình này ở các nước khác, Washington có thể củng cố vị thế của mình ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và chống lại ảnh hưởng ngày càng mở rộng của Trung Quốc. Đối với Việt Nam, sự tham gia của các nhà đầu tư Mỹ mang lại nguồn vốn quan trọng vào thời điểm nước này đang rất cần thêm các nhà máy điện. Nếu các dự án chuyển điện từ LNG này thành công, Việt Nam cũng có thể xem xét thu hút các nhà đầu tư Mỹ vào các dự án cơ sở hạ tầng khác. Trong khi đó, ưu tiên của Việt Nam và Hoa Kỳ là đảm bảo các dự án này thành công. Một thách thức mà Việt Nam có thể gặp phải là làm thế nào để quản lý việc tăng giá bán lẻ điện, có thể xảy ra do nhiệt điện LNG đắt hơn nhiệt điện than hoặc thủy điện. Nếu thách thức này được giải quyết, có lý do để tin rằng hợp tác Việt Nam-Hoa Kỳ trong phát triển cơ sở hạ tầng năng lượng sẽ tăng cường trong thập kỷ tới.

Bài viết này được trích từ bài báo ‘Cạnh tranh giữa Trung-Mỹ trong phát triển cơ sở hạ tầng: Các nhà máy điện ở Việt Nam’. Bạn có thể tìm thấy phiên bản đầy đủ trong ISEAS Perspective Issue 2021/2, tại đây.

Liên quan: