2260. Tiềm năng của Phạm Minh Chính trong việc định hình hệ thống chính trị của Việt Nam

EAST ASIA FORUM – Author: Paul Schuler, University of Arizona – 1 March 2021

Ba Sàm lược dịch

Việc bình luận về Đại hội Đảng lần thứ 13 của Đảng Cộng sản Việt Nam thường chủ yếu tập trung vào việc bầu chọn Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cho nhiệm kỳ thứ ba. Nhưng chính việc chọn lựa vị trí thủ tướng của Việt Nam, mà thứ tự trong bảng xếp hạng do Quốc hội đề xuất cho thấy là ông Phạm Minh Chính, có thể có tác động lớn hơn đến tương lai của hệ thống chính trị Việt Nam ở cấp quốc gia và địa phương.

Ở cấp quốc gia, việc lựa chọn Chính có ý nghĩa quan trọng đối với tương lai của cơ cấu lãnh đạo tập thể của Việt Nam. Mặc dù các nhà bình luận thường coi “tứ trụ” là cách lãnh đạo tập thể của Việt Nam, thì có thể chính xác hơn khi nói rằng hai trong số những trụ cột này – tổng bí thư và thủ tướng – làm cơ sở cho sự lãnh đạo tập thể. Không giống như Trung Quốc, Việt Nam đã có thể cân bằng các chức vụ này sau khi sự mở rộng quy mô của các cấp ủy đảng phủ bóng lên chính quyền ở cấp trung ương vào cuối những năm 1980.

Việc hợp nhất tạm thời các chức vụ chủ tịch và tổng bí thư, đồng thời tái lập các cơ quan đảng ở trung ương như Ban Kinh tế Trung ương và Ban Nội chính Trung ương vào năm 2012, làm dấy lên lo ngại rằng Đảng có thể đang cố gắng làm xói mòn cán cân quyền lực này. Sự lựa chọn cặp đôi Chính và Trọng cho thấy điều này sẽ không xảy ra, ít nhất là trong ngắn hạn. Đảng có vẻ sẽ tiếp tục đường lối truyền thống với các thủ tướng mạnh mẽ sau Nguyễn Tấn Dũng và Nguyễn Xuân Phúc.

Ông Chính có khả năng đảm bảo vị trí thủ tướng vẫn là một trụ cột vững chắc trong nền chính trị Việt Nam. Với tư cách là trưởng Ban Tổ chức Trung ương của Đảng, Chính là người đứng đầu trong danh sách nomenklatura (tạm gọi như đẳng cấp “quý tộc cộng sản” – ND), một nguồn ảnh hưởng chính trị quan trọng. Như Nguyễn Tấn Dũng trước đó, ông ta đã có kinh nghiệm làm việc trong Bộ Công an. Tuổi của ông Chính và sự sẵn sàng được xác nhận của Đảng trong việc miễn trừ tuổi cho các vị trí cao nhất cũng cho thấy ông có thể ở lại Bộ Chính trị thêm một nhiệm kỳ nữa.

Việc lựa chọn ông Chính cũng sẽ có ý nghĩa quan trọng đối với cải cách thể chế ở cấp địa phương. Những nỗ lực trước đây của ông nhằm tinh giản bộ máy hành chính cho thấy rằng cải cách đầu tiên mà ông có thể theo đuổi là loại bỏ các thiết chế lập pháp ở cấp huyện (được gọi là Hội đồng Nhân dân). Mục tiêu của cuộc cải cách, do Ban chấp hàng Trung ương đề xuất năm 2008, là tăng cường hiệu quả trong hoạch định chính sách và giảm chi phí của bộ máy hành chính. Nó đã được thực hiện ở 10 tỉnh từ năm 2010–16, với một số nghiên cứu cho thấy nó làm giảm tham nhũng và tăng hiệu quả như dự kiến. Cuối cùng, vào năm 2016 chính phủ đã loại bỏ sự thay đổi vì có “ý kiến khác nhau” trong Quốc hội và sự phản đối giữa các quan chức địa phương.

Việc lựa chọn Chính có thể mang lại sức sống mới cho chính sách này. Quảng Ninh là một trong 10 tỉnh được chọn làm thí điểm trong thời kỳ ông giữ chức Bí thư Tỉnh ủy. Kể từ đó, ông đã công khai bày tỏ sự ủng hộ đối với đề xuất này, nói rằng biện pháp này sẽ giảm chi phí. Việc Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh được bật đèn xanh bỏ Hội đồng nhân dân cấp huyện trong nhiệm kỳ chính quyền sắp tới càng cho thấy chính sách này có triển vọng đổi mới.

Một cải cách khác mà ông Chinh có thể thúc đẩy là nỗ lực hợp nhất các chức vụ trong đảng và nhà nước ở cấp địa phương. Mục tiêu của chính sách này là đảm bảo bí thư cấp xã đồng thời là chủ tịch Ủy ban nhân dân hoặc chủ tịch Hội đồng nhân dân. Theo chính sách này, trưởng thôn đồng thời là bí thư các chi bộ thôn. Mặc dù chính sách này đã được thực hiện ở các mức độ khác nhau trên khắp Việt Nam, nhưng Dự thảo Báo cáo Chính trị của Đại hội Đảng lần thứ 13 vẫn đề xuất việc mở rộng chính sách này trên cả nước.

Trái ngược với việc loại bỏ Hội đồng Nhân dân, các tập hợp cải cách này có khả năng ít đem lại lợi ích rõ ràng hơn. Đáng thất vọng là, một cuộc cải cách thường phải làm song hành việc thử nghiệm loại bỏ Hội đồng Nhân dân cấp huyện với việc bầu cử trực tiếp các chủ tịch Ủy ban Nhân dân cấp xã, thì lại đã không được thực hiện. Việc yêu cầu các chủ tịch Ủy ban Nhân dân cấp xã đồng thời làm bí thư đảng báo hiệu việc không muốn mở rộng bầu cử trực tiếp ở cấp chính quyền quan trọng đó, vì điều này có nghĩa là Đảng đã có một ứng cử viên được xác định trước.

Có lẽ điều đáng quan tâm hơn là việc thúc đẩy để các trưởng thôn cũng phải là đảng viên. Một cuộc khảo sát của Chương trình Phát triển Liên hợp quốc vào năm 2019 cho thấy, ước tính có khoảng 77% trưởng thôn (và 100% thôn được khảo sát ở Quảng Ninh) là đảng viên. Trong khi nghiên cứu cho thấy rằng cử tri ở Việt Nam có thể thích đảng viên hơn là những người không phải đảng viên làm trưởng thôn, do nhận thức được quyền tiếp cận với sự bảo trợ của chính phủ, số lượng đảng viên cao phản ánh một sự thúc đẩy để đảm bảo rằng các ứng cử viên mạnh nhất cho những vị trí đó là đảng viên địa phương. Việc gia tăng sự chồng chéo giữa các vị trí lãnh đạo trong đảng và thôn có thể hạn chế hơn nữa sự lựa chọn của cử tri.

Việc Chính được lựa chọn làm thủ tướng mang một số ý nghĩa quan trọng đối với Việt Nam. Ở cấp quốc gia, sự lãnh đạo tập thể nên duy trì trong ngắn hạn. Ở cấp địa phương, kỳ vọng sẽ thúc đẩy bộ máy chính quyền tinh gọn hơn. Tất nhiên, ông Chính không có quyền thực hiện những thay đổi này một mình, và ông ấy sẽ phải xây dựng sự đồng thuận trong Bộ Chính trị để thúc đẩy chúng vượt qua. Nếu ông thành công, các cải cách có thể tăng hiệu quả nhưng có khả năng sẽ gây thiệt hại cho tính đại diện (*).

Paul Schuler là Trợ lý Giáo sư tại Trường Chính phủ và Chính sách Công, Đại học Arizona.

—

(*) “… gây thiệt hại cho tính đại diện.“, có lẽ hàm ý tác giả là nếu việc cải cách tinh giản bộ máy thành công, theo những gì ông Chính đã thí điểm ở Quảng Ninh, là bỏ Hội đồng Nhân dân cấp huyện, nhưng lại không bầu trực tiếp Chủ tịch xã, mà còn phải là đảng viên, thì “tính đại diện” của dân sẽ bị hạn chế hơn trước.

Liên quan: