2287. Vào năm 2018, các nhà ngoại giao Mỹ đã cảnh báo về các thử nghiệm có nguy cơ với Coronavirus trong một phòng thí nghiệm ở Vũ Hán. Không ai lắng nghe (P.1)

POLITICO By Josh Rogin – 03/08/2021

Josh Rogin là người viết cho chuyên mục Ý kiến toàn cầu của tờ Washington Post. Ông là tác giả cuốn Chaos Under Heaven: Trump, Xi, and the Battle for the Twenty-First Century.

Ba Sàm lược dịch và chú dẫn

Phần 1

Sau khi nhận thấy có một phòng thí nghiệm đầy dấu hiệu rủi ro, họ đã viết một bức điện cảnh báo tới Washington. Nhưng nó đã bị bỏ qua.

Vào ngày 15 tháng 1 năm 2021, trong những ngày cuối cùng của nhiệm kỳ, Bộ Ngoại giao của chính quyền Tổng thống Donald Trump đã đưa ra một tuyên bố với những lời lẽ nghiêm trọng về nguồn gốc của đại dịch Covid-19. Tuyên bố cho biết cộng đồng tình báo Hoa Kỳ có bằng chứng cho thấy một số nhà nghiên cứu tại phòng thí nghiệm của Viện Vi rút học Vũ Hán bị bệnh với các triệu chứng giống Covid vào mùa thu năm 2019 – ngụ ý rằng chính phủ Trung Quốc đã che giấu thông tin quan trọng về đợt bùng phát trong nhiều tháng – và rằng phòng thí nghiệm WIV (Viện vi rút học Vũ Hán), mặc dù “tự thể hiện mình là một tổ chức dân sự,” lại đang tiến hành các dự án nghiên cứu bí mật với quân đội Trung Quốc. Bộ Ngoại giao Mỹ cáo buộc chính phủ Trung Quốc che đậy sự thật và khẳng định rằng “giờ đây Bắc Kinh tiếp tục giữ kín thông tin quan trọng mà các nhà khoa học cần để bảo vệ thế giới khỏi loại virus chết người này và loại virus tiếp theo”.

Nguồn gốc chính xác của loại coronavirus mới vẫn còn là một bí ẩn cho đến hôm nay, nhưng việc tìm kiếm câu trả lời không chỉ là đổ lỗi. Trừ khi xác định được nguồn gốc, không thể lần ra đường dẫn thực sự của vi rút và các nhà khoa học không thể nghiên cứu chính xác những cách tốt nhất để ngăn chặn sự bùng phát trong tương lai.

Câu chuyện ban đầu của chính phủ Trung Quốc, rằng đại dịch lây lan từ một chợ hải sản ở Vũ Hán, là lý thuyết đầu tiên và do đó được chấp nhận rộng rãi nhất. Nhưng các vết nứt trong lý thuyết đó từ từ xuất hiện trong suốt cuối mùa đông và mùa xuân năm 2020. Trường hợp đầu tiên được biết đến của Covid-19 ở Vũ Hán, nó được tiết lộ vào tháng Hai, không liên quan đến khu chợ. Chính phủ Trung Quốc đã đóng cửa chợ vào tháng Giêng và dọn dẹp vệ sinh nó trước khi có thể lấy mẫu thích hợp. Phải đến tháng Năm, Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh Trung Quốc mới từ chối giả thuyết dịch từ khu chợ, thừa nhận rằng họ không biết sự bùng phát dịch bệnh bắt đầu như thế nào, nhưng sau đó nó đã trở thành câu chuyện kỷ lục, ở Trung Quốc và quốc tế.

Vào mùa xuân năm 2020, bên trong chính phủ Hoa Kỳ, một số quan chức bắt đầu xem và thu thập bằng chứng về một giả thuyết khác, có lẽ là rắc rối hơn – rằng vụ bùng phát có mối liên hệ với một trong những phòng thí nghiệm ở Vũ Hán, trong số đó có WIV, một tổ chức hàng đầu thế giới, trung tâm nghiên cứu về coronavirus dơi.

Đối với một số người trong chính phủ, tên của phòng thí nghiệm đã quá quen thuộc. Nghiên cứu của họ về virus dơi đã thu hút sự chú ý của các nhà ngoại giao và quan chức Hoa Kỳ tại Đại sứ quán ở Bắc Kinh vào cuối năm 2017, khiến họ đã phải cảnh báo với Washington rằng các nhà khoa học của phòng thí nghiệm đã báo cáo về “sự thiếu hụt nghiêm trọng các kỹ thuật viên và điều tra viên được đào tạo thích hợp cần thiết để vận hành an toàn phòng thí nghiệm vốn được ngăn cách nghiêm ngặt này.”

Nhưng các bức điện của họ gửi tới Washington đã bị phớt lờ.

Khi tôi công bố những cảnh báo từ những bức điện này vào tháng 4 năm 2020, chúng đã đổ thêm dầu vào một cuộc tranh luận, vốn đã đi từ một câu hỏi khoa học và pháp y sang một vấn đề chính trị nóng bỏng, khi cuộc tranh luận nội bộ của chính phủ Hoa Kỳ trước đó về mối liên hệ có thể có của phòng thí nghiệm đã lan vào cái nhìn của công luận.

Ngày hôm sau, Trump cho biết ông đang “điều tra” và Ngoại trưởng Mike Pompeo kêu gọi Bắc Kinh “làm rõ” về nguồn gốc của đợt bùng phát.

Hai tuần sau, Pompeo nói rằng có “bằng chứng khổng lồ” chỉ về phòng thí nghiệm, nhưng ông không cung cấp bất kỳ bằng chứng nào như đã nói.

Giữa lúc mối quan hệ của ông Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trở nên sáng sủa và các quan chức chính quyền công khai đổ lỗi cho phòng thí nghiệm Vũ Hán, mối quan hệ Mỹ-Trung càng ngày càng xuống dốc.

Khi đại dịch bùng phát trên toàn thế giới, câu chuyện về nguồn gốc của nó phần lớn được đặt sang một bên trong việc đưa tin công khai về cuộc khủng hoảng.

Nhưng cuộc tranh luận trong nội bộ chính phủ vẫn tiếp tục, lúc này là liệu Hoa Kỳ có nên công bố thêm thông tin về những gì họ biết về phòng thí nghiệm và mối liên hệ có thể có của nó với vụ bùng phát hay không.

Tuyên bố ngày 15 tháng 1 đã bị xóa đi bởi cộng đồng tình báo, nhưng dữ liệu cơ bản vẫn được giữ bí mật.

Giờ đây, nhóm công tác mới của Joe Biden đang như đi trên dây, bằng cách kêu gọi Bắc Kinh tiết lộ thêm dữ liệu, trong khi từ chối xác nhận hoặc phản đối các tuyên bố gây tranh cãi của chính quyền Trump.

Câu chuyện nguồn gốc vẫn còn vướng mắc cả trong chính trị trong nước và quan hệ Mỹ – Trung.

Tháng trước, cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan đã đưa ra một tuyên bố, bày tỏ “quan ngại sâu sắc” về một báo cáo sắp tới của một nhóm do Tổ chức Y tế Thế giới tập hợp, sau khi đã đi tham quan Vũ Hán – thậm chí đến thăm phòng thí nghiệm – nhưng những dữ liệu quan trọng đã bị chính quyền Trung Quốc từ chối cung cấp.

Thế nhưng hơn 4 năm trước, rất lâu trước khi câu hỏi này thổi bùng lên một điểm căng thẳng quốc tế giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, câu chuyện đã bắt đầu bằng một lời cảnh báo đơn giản.

***

Vào cuối năm 2017, các quan chức y tế và khoa học hàng đầu tại Đại sứ quán Hoa Kỳ ở Bắc Kinh đã tham dự một hội nghị ở thủ đô Trung Quốc. Tại đó, họ đã xem một bài thuyết trình về một nghiên cứu mới do một nhóm các nhà khoa học Trung Quốc, trong đó có một số từ phòng thí nghiệm Vũ Hán, kết hợp với Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ, đưa ra.

Kể từ khi bùng phát dịch SARS năm 2002 – căn bệnh chết người do một loại virus coronavirus lây truyền qua dơi ở Trung Quốc – các nhà khoa học trên khắp thế giới đã tìm cách dự đoán và hạn chế sự bùng phát của những căn bệnh tương tự trong tương lai. Để hỗ trợ nỗ lực này, NIH (Viện chăm sóc sức khoẻ quốc gia) đã tài trợ cho một số dự án có sự tham gia của các nhà khoa học WIV, bao gồm phần lớn công việc của phòng thí nghiệm Vũ Hán với coronavirus dơi. Nghiên cứu mới có tựa đề “Khám phá về một vốn gen phong phú của các Coronavirus liên quan đến dơi cung cấp những hiểu biết mới về nguồn gốc của SARS Coronavirus.”

Các quan chức của Mỹ biết được rằng, những nhà nghiên cứu này đã tìm thấy một quần thể dơi từ các hang động ở tỉnh Vân Nam, giúp họ có cái nhìn sâu sắc hơn về cách mà coronavirus SARS bắt nguồn và lây lan. Các nhà nghiên cứu khoe là họ có thể đã tìm thấy hang động nơi khởi nguồn của coronavirus SARS ban đầu.

Nhưng tất cả những gì các nhà ngoại giao Hoa Kỳ quan tâm là những nhà khoa học này đã phát hiện ra ba loại virus mới có một đặc tính độc đáo: chúng chứa một loại “protein đột biến” đặc biệt tốt trong việc bám vào một thụ thể cụ thể trong tế bào phổi người, được gọi là thụ thể ACE2. Điều đó có nghĩa là các vi rút này có khả năng rất nguy hiểm đối với con người – và những vi rút này hiện đang ở trong phòng thí nghiệm mà họ, các nhà ngoại giao Hoa Kỳ, hầu như không được biết rõ.

Nhận rõ tầm quan trọng từ phát hiện của các nhà virus học Vũ Hán và biết rằng phòng thí nghiệm an toàn sinh học cấp cao nhất của WIV (BSL-4) là tương đối mới, các quan chức y tế và khoa học của Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Bắc Kinh đã quyết định đến Vũ Hán và kiểm tra nó.

Tổng cộng, đại sứ quán đã cử ba nhóm chuyên gia vào cuối năm 2017 và đầu năm 2018 để gặp gỡ các nhà khoa học của WIV, trong số đó có Shi Zhengli (Thạch Chính Lệ), thường được gọi là “nữ người dơi” vì có nhiều kinh nghiệm nghiên cứu về coronavirus được tìm thấy ở dơi.

Khi họ ngồi lại với các nhà khoa học tại WIV, các nhà ngoại giao Mỹ đã bị sốc bởi những gì họ nghe được. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc cho biết họ không có đủ kỹ thuật viên được đào tạo bài bản để vận hành phòng thí nghiệm BSL-4 một cách an toàn. Các nhà khoa học Vũ Hán đã yêu cầu hỗ trợ nhiều hơn để đưa phòng thí nghiệm đạt tiêu chuẩn hàng đầu.

Các nhà ngoại giao đã viết hai bức điện cho Washington báo cáo về chuyến thăm của họ tới phòng thí nghiệm Vũ Hán. Họ nói rằng cần phải làm nhiều hơn nữa để giúp phòng thí nghiệm đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn hàng đầu, và họ kêu gọi Washington vào cuộc. Họ cũng cảnh báo rằng các nhà nghiên cứu của WIV đã phát hiện ra coronavirus dơi mới có thể dễ dàng lây nhiễm sang các tế bào người và có cùng một con đường là qua tế bào mà coronavirus SARS ban đầu đã sử dụng.

Tóm lại, hai điểm đó — một nhóm vi-rút đặc biệt nguy hiểm, đang được nghiên cứu trong phòng thí nghiệm với các vấn đề an toàn thực sự — nhằm cảnh báo về một cuộc khủng hoảng sức khoẻ cộng đồng tiềm ẩn, một trong những người từng viết các bức điện cảnh báo đã nói với tôi như vậy.

Họ đã không đưa các bức điện đó vào dạng mật vì muốn nhiều người ở quê nhà có thể đọc và chia sẻ chúng, theo người viết các bức điện cho biết. Nhưng không có phản hồi từ trụ sở Bộ Ngoại giao và chúng không bao giờ được công khai. Và khi căng thẳng Mỹ-Trung gia tăng trong năm 2018, các nhà ngoại giao Mỹ đã mất quyền truy cập vào các phòng thí nghiệm như phòng thí nghiệm tại WIV.

“Bức điện là một phát súng cảnh báo.” Một quan chức Hoa Kỳ nhận xét. “Họ đã cầu xin mọi người chú ý đến những gì đang xảy ra.” Thế giới sẽ sớm chú ý đến — nhưng đến lúc đó, sẽ là quá muộn.

Bất kỳ quan chức chính trị nào của chính quyền Trump cũng không tiết lộ các bức điện tín cho tôi, như nhiều phương tiện truyền thông đã lầm tưởng. Trên thực tế, Ngoại trưởng Pompeo đã rất tức giận khi biết thông tin bị rò rỉ. Ông cần duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc, và những tiết lộ này sẽ khiến công việc đó trở nên khó khăn hơn.

Ông Trump và Chủ tịch Tập đã đồng ý trong cuộc điện đàm ngày 26 tháng 3 để ngăn chặn cuộc khẩu chiến nổ ra, khi một nhà ngoại giao Trung Quốc cáo buộc trên Twitter rằng sự bùng phát có thể do Quân đội Hoa Kỳ gây ra. Điều đó đã khiến Trump bắt đầu gọi nó là “virus Trung Quốc”, cố tình đổ lỗi cho Bắc Kinh theo cách phân biệt chủng tộc. Tập đã cảnh báo ông Trump trong cuộc gọi đó, rằng mức độ hợp tác của Trung Quốc trong việc cung cấp thiết bị (y tế) quan trọng trong thời điểm đen tối nhất của nước Mỹ sẽ bị đe dọa bởi những cáo buộc liên tục.

Sau khi nhận được các bức điện từ một nguồn, tôi đã gọi điện đi nhiều nơi liên quan để mong nhận được phản ứng từ các quan chức Mỹ khác mà tôi tin tưởng. Những gì tôi phát hiện ra là, chỉ vài tháng sau đại dịch, một lượng lớn nhân viên chính phủ tin rằng virus đã thoát khỏi phòng thí nghiệm WIV, chứ không phải đã nhảy từ động vật sang người tại chợ hải sản Vũ Hán, hoặc một số bối cảnh tự nhiên ngẫu nhiên khác, như chính phủ Trung Quốc đã tuyên bố.

Bất kỳ giả thuyết nào về nguồn gốc của đại dịch đều phải tính đến thực tế là sự bùng phát của loại coronavirus mới – hoặc, theo tên chính thức của nó, SARS-CoV-2 – lần đầu tiên xuất hiện ở Vũ Hán, ngay trước cửa phòng thí nghiệm sở hữu một trong những bộ sưu tập các coronavirus dơi lớn nhất và sở hữu họ hàng gần nhất được biết đến của nó là SARS-CoV-2, một loại virus được gọi là RaTG13 mà Thạch Chánh Lệ đã xác định được trong phòng thí nghiệm của bà.

Thạch Chánh Lệ, trong cuộc phỏng vấn hồi tháng 3, nói rằng khi lần đầu tiên bà được thông báo về đợt bùng phát virus ở thị trấn của mình, bà nghĩ rằng các quan chức đã hiểu sai, bởi vì theo bà phán đoán, một loại virus như vậy sẽ bùng phát ở miền nam Trung Quốc, nơi hầu hết những con dơi đang sống. “Tôi chưa bao giờ mong đợi điều này xảy ra ở Vũ Hán, miền trung Trung Quốc,” bà nói.

Đến tháng 4, các quan chức Hoa Kỳ tại NSC (Hội đồng An ninh Quốc gia) và Bộ Ngoại giao đã bắt đầu thu thập chứng cứ gián tiếp cho thấy thực sự là nguồn của vi rúttừ phòng thí nghiệm WIV, chứ không phải từ khu chợ thủy sản. Họ cảm thấy lời giải thích trước đây cho sự bùng phát dịch là hoàn toàn hợp lý, trong khi lời giải thích sau sẽ là một sự trùng hợp quá hiếm.

Nhưng các quan chức không thể nói thẳng ra điều đó vì cả hai khả năng đều không có bằng chứng chắc chắn. Và nếu chính phủ Hoa Kỳ cáo buộc Trung Quốc nói dối về sự bùng phát mà không có bằng chứng vững chắc, Bắc Kinh chắc chắn sẽ leo thang gây căng thẳng hơn nữa, điều đó có nghĩa là người Mỹ có thể sẽ không nhận được nguồn cung cấp y tế rất cần thiết để chống lại sự lây lan nhanh chóng của SARS-CoV-2 trong nước.

Thượng nghị sĩ Tom Cotton của bang Arkansas dường như không quan tâm đến bất kỳ sự cân nhắc nào trong số đó. Vào ngày 16 tháng 2, ông đã đưa ra một giả thuyết hoàn toàn vô căn cứ của mình, tuyên bố trên Fox News rằng vi rút có thể đến từ chương trình chiến tranh sinh học của Trung Quốc — nói cách khác, nó đã được thiết kế có chủ ý để giết người. Điều này không được hỗ trợ bởi bất kỳ nghiên cứu đã biết nào: Cho đến ngày nay, các nhà khoa học phần lớn đồng ý rằng vi rút đó không được “thiết kế” để gây chết người; SARS-CoV-2 không cho thấy bằng chứng về thao tác di truyền trực tiếp. Hơn nữa, phòng thí nghiệm WIV đã công bố một số nghiên cứu của mình về các coronavirus dơi có thể lây nhiễm sang người — không hẳn là mức độ bí mật mà ta mong đợi đối với một chương trình vũ khí bí mật.

Khi suy đoán của Cotton đưa câu chuyện nguồn gốc vào tin tức theo một cách mới gây cháy nổ, ông ta đã phá hoại nỗ lực đang diễn ra ở các bộ phận khác của chính phủ Hoa Kỳ nhằm xác định chính xác nguồn gốc và bản chất của đại dịch coronavirus. Kể từ đó, các nhà báo và các chính trị gia sẽ nhầm lẫn ý tưởng sai lầm về việc virus coronavirus là một vũ khí sinh học của Trung Quốc với ý tưởng hợp lý rằng virus đã vô tình được phát tán từ phòng thí nghiệm của WIV, khiến nó trở thành một câu hỏi mang tính chính trị cao hơn nhiều để mà theo đuổi.

Xem tiếp: 2290. Vào năm 2018, các nhà ngoại giao Mỹ đã cảnh báo về các thử nghiệm có nguy cơ với Coronavirus trong một phòng thí nghiệm ở Vũ Hán. Không ai lắng nghe (P.2)

Liên quan: