Danh sách khách mời nhấn mạnh mối quan hệ với dân chủ và tự do chính trị trong môi trường xung quanh khu vực.

DIPLOMAT by Shannon Tiezzi – December 01, 2021

Ba Sàm lược dịch

Các lời mời là dành cho Hội nghị thượng đỉnh ảo do Hoa Kỳ tổ chức, nơi thực hiện một cam kết tranh cử của Tổng thống Joe Biden nhằm tập hợp các nhà lãnh đạo từ khắp nơi trên thế giới để giải quyết các mối đe dọa đối với các nền dân chủ.

Theo Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, “Hội nghị thượng đỉnh sẽ tập trung vào những thách thức và cơ hội mà các nền dân chủ phải đối mặt và sẽ cung cấp một nền tảng để các nhà lãnh đạo công bố cả cam kết cá nhân và tập thể, cải cách và sáng kiến ​​để bảo vệ dân chủ và nhân quyền ở trong và ngoài nước.“

Danh sách quốc gia tham dự Hội nghị Thượng đỉnh vì Dân chủ sắp tới, dự kiến ​​diễn ra vào ngày 9-10 tháng 12, luôn là một vấn đề khó khăn về mặt chính trị. Ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, có một số ứng cử viên rõ ràng để được đưa vào, ví dụ: các nền dân chủ tự do thân hữu và các đồng minh của Hoa Kỳ như Úc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Có những nước không được mời cũng rõ ràng không kém, đáng chú ý nhất là Trung Quốc, kẻ mà Hoa Kỳ coi là đã đóng góp vào sự lan rộng của chủ nghĩa độc tài toàn cầu, nhưng cũng có các quốc gia độc đảng như Lào và Việt Nam. Tuy nhiên, ở giữa hai thành phần đó, có một loạt các quốc gia mà việc lựa chọn hay không có thể gây tranh cãi.

Trước hết là câu hỏi về Đài Loan. Một nền dân chủ sôi động đang phải đối mặt với những thông tin sai lệch và các chiến dịch can thiệp chính trị từ Bắc Kinh, Đài Bắc sẽ là sự bổ sung tự nhiên cho bất kỳ hội nghị thượng đỉnh nào nhằm giải quyết các vấn đề mà nền dân chủ phải đối mặt. Tuy nhiên, tình trạng của nó vẫn để ngỏ cho câu hỏi đó, vì Hoa Kỳ không chính thức công nhận Đài Loan. Đài Loan đã đưa ra danh sách khách mời từ phía mình, một quyết định có lẽ được trợ giúp từ Hoa Kỳ trong bối cảnh chiến dịch gây sức ép tăng cường từ Trung Quốc. Song, để tránh một phản ứng dữ dội, Đài Loan sẽ không được đại diện bởi Tổng thống Tsai Ing-wen (Thái Anh Văn), mà là Bộ trưởng Kỹ thuật số Audrey Tang và đại diện hàng đầu của Đài Loan tại Hoa Kỳ, Hsiao Bi-khim.

Dựa trên báo cáo Tự do trên Thế giới của tổ chức Freedom House năm 2021, đánh giá tình trạng của các quyền chính trị và quyền tự do dân sự ở các quốc gia trên thế giới, có sự khác biệt rõ ràng giữa những nước được mời và những nước không được mời tới Hội nghị Thượng đỉnh vì Dân chủ. Trong số các quốc gia được mời tham gia, điểm Tự do trên Thế giới trung bình là 78,5, so với chỉ 32,8 đối với các quốc gia không được mời. Nhưng mức trung bình đó che giấu một loạt các điểm số ở cả hai nhóm – trong số những nước được mời, điểm số dao động từ 100 hoàn hảo (Phần Lan, Na Uy và Thụy Điển) đến 20 ảm đạm (Cộng hòa Dân chủ Congo). Trong khi đó, các quốc gia như Andorra (93), Tunisia (71) và Bolivia (66) thì bị loại.

Trong bản đồ bên dưới, các quốc gia đã được mời có màu xanh lá cây và các quốc gia không được mời có màu đỏ.

Cụ thể là ở châu Á – Thái Bình Dương, có một số bất ngờ đáng chú ý. Đầu tiên, những trường hợp gây tranh cãi: Pakistan có số điểm Tự do trên Thế giới (37) thấp nhất so với bất kỳ quốc gia nào được mời từ khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, theo sát là Maldives với điểm 40. Có thể cho rằng, sự có mặt của Pakistan là điều bắt buộc một khi Ấn Độ – đối thủ không đội trời chung của Pakistan – có trên danh sách. New Delhi có những cuộc đấu tranh riêng với nền dân chủ, lần đầu tiên được đánh dấu là “một phần tự do” trong năm nay trong bối cảnh đàn áp bất đồng chính kiến ​​và sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc Hindu. Tuy nhiên, Ấn Độ cũng tự hào về tinh thần dân chủ của mình – cũng như là đối tác quan trọng của Hoa Kỳ trong Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Sự tham gia của Ấn Độ được cho là một điều cần thiết về mặt ngoại giao và Pakistan cũng có thể tham gia để tránh làm xa rời mối quan hệ căng thẳng với Washington.

Trong khi đó, Maldives là một quốc gia có nền dân chủ đang gặp khó khăn nhưng được cho là đang được cải thiện sau cuộc bầu cử thất bại vào năm 2018. Tiến bộ đã bị xáo trộn một cách rõ ràng – như Freedom House đã nói, “nhiều quyền tự do cơ bản vẫn bị hạn chế và những nỗ lực do chính phủ lãnh đạo để cải cách hệ thống tư pháp vẫn còn non trẻ”- lời hùng biện ủng hộ dân chủ của chính phủ mới có thể đã khiến nó nhận được cái gật đầu. (Tình cảm thân Ấn Độ và sự nghi ngờ đối với Trung Quốc, có thể cũng không ảnh hưởng gì.)

Còn các nước Châu Á – Thái Bình Dương không được mời thì sao?

Bhutan có lẽ là trường hợp bị loại đáng ngạc nhiên nhất. Chế độ quân chủ lập hiến tổ chức các cuộc bầu cử thường xuyên, trong khi vẫn áp đặt các ràng buộc đối với quyền tự do ngôn luận và truyền thông. Nhìn chung, nước này đạt 58 điểm trong Chỉ số Tự do trên Thế giới năm 2021. Như báo cáo đã trình bày, “Bhutan là một quốc gia quân chủ lập hiến đã đạt được những bước tiến đáng kể trong việc củng cố dân chủ và tuân thủ pháp quyền trong thập kỷ qua”. Là một trong số ít các quốc gia trong khu vực thực sự đạt được tiến bộ về tự do chính trị và tự do dân sự, sự vắng mặt của quốc gia này thật kỳ quặc.

Hai trường hợp ghi điểm tương đối cao khác bị loại khỏi danh sách là Sri Lanka (56) và Hồng Kông (52). Cả hai đều vượt qua chín nước được mời – bao gồm Malaysia, Maldives và Pakistan trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương – nhưng cả hai đều đang ở giữa tình trạng mà nền dân chủ đang bị vi phạm nghiêm trọng. Sri Lanka chứng kiến ​​hiến pháp của mình bị sửa đổi để loại bỏ việc kiểm soát và cân bằng quyền lực, sau khi Rajapaksas từng cầm quyền lâu năm nay trở lại vị trí. Trong khi Hồng Kông đã rút ruột phe đối lập chính trị và hạn chế nghiêm trọng quyền tự do ngôn luận trong năm ngoái, theo luật an ninh quốc gia do Bắc Kinh áp đặt. (Jessie Lau và Sharon Yam có một cái nhìn tổng quan chi tiết về mùa chiến dịch ở Hồng Kông hiện nay trông như thế nào trên tạp chí The Diplomat.)

Mặc dù không có gì đáng ngạc nhiên, nhưng đáng chú ý là chỉ có bốn trong số 11 quốc gia Đông Nam Á nhận được lời mời: Indonesia, Malaysia, Philippines và Timor-Leste, nước ghi điểm cao lâu năm của khu vực về xếp hạng dân chủ và tự do. Các quốc gia độc đảng như Campuchia, Lào và Việt Nam không bao giờ có khả năng lọt vào, và cả Thái Lan cũng vậy, khi quân đội của nước này hiện nắm quyền xác thực bầu cử. Cuộc đảo chính quân sự ở Myanmar vào tháng Hai đã biến nước này thành ứng viên không có triển vọng; Brunei là một quốc gia quân chủ tuyệt đối.

Singapore mặc dù là một nước chỉ từng được cầm quyền bởi Đảng Hành động của Nhân dân, nhưng trên thực tế, nó đã tổ chức các cuộc bầu cử thường xuyên với sự tham gia của phe đối lập (và đánh dấu những thành tựu đáng chú ý trong các cuộc thăm dò dư luận năm 2020). Freedom House cho Singapore điểm 48, lưu ý những ràng buộc về cơ cấu đối với các đảng đối lập chính trị và những hạn chế về quyền tự do ngôn luận. Tuy nhiên, thành bang này cũng là một đối tác lâu dài của Hoa Kỳ trong một khu vực với mức độ đại diện vốn đã bị hạn chế.

Việc rất ít quốc gia Đông Nam Á được đưa vào Hội nghị Thượng đỉnh vì Dân chủ nhấn mạnh rằng trên thực tế, hầu hết các chính phủ của khu vực đó không chia sẻ các giá trị dân chủ của Hoa Kỳ. Tương tự như vậy, không có nước nào trong năm nước cộng hòa Trung Á nhận được lời mời. Điều đó không có gì đáng ngạc nhiên, khi xem xét điểm số Tự do trên Thế giới của các quốc gia – từ cao đến thấp, Kyrgyzstan (28), Kazakhstan (23), Uzbekistan (11), Tajikistan (8) và Turkmenistan (2).

Như Shihoko Goto đã lưu ý trong bài viết của cô cho số gần đây nhất của tạp chí The Diplomat, sự nhấn mạnh của chính quyền Biden về dân chủ có thể dẫn đến xung đột hoặc ít nhất là làm phức tạp Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương lớn hơn của Hoa Kỳ.