Xung đột ở Ukraine phức tạp như thế nào đối với hành động cân bằng xung khắc trong nước của ông ta

FOREIGN AFFAIRS by Timothy Frye – February 26, 2022

(Timothy Frye là Giáo sư về Chính sách Đối ngoại Hậu Xô Viết tại Đại học Columbia và là tác giả cuốn  Weak Strongman: The Limits of Power in Putin’s Russia.)

Ba Sàm lược dịch

Đòi hỏi quan trọng nhất của Tổng thống Nga Vladimir Putin là khôi phục sự ổn định của đất nước ông sau những năm đầu hỗn loạn sau Chiến tranh Lạnh. Nhưng bằng cách phát động một cuộc xâm lược toàn diện vào Ukraine trong tuần này, ông ta đã khiến sự ổn định đó gặp nguy hiểm.  

Việc cân bằng nhiều lợi ích cạnh tranh của Nga để duy trì và kiểm soát trật tự trên thế giới chưa bao giờ là điều dễ dàng. Nhưng làm như vậy trong bối cảnh một cuộc xung đột có thể gây chia rẽ công chúng và cấu véo vào túi tiền của một số giới tinh hoa Nga sẽ còn khó hơn.

Trong gần hai thập kỷ, Putin đã khéo léo cân bằng các mối đe dọa kép, là thứ vẫn đối đầu với tất cả những kẻ chuyên quyền: đảo chính từ một số trong giới tinh hoa và phản đối của quần chúng. Nền kinh tế bùng nổ trong thập kỷ đầu tiên của thế kỷ này cho phép ông ta củng cố quyền lực, và việc sáp nhập thành công Crimea vào năm 2014 đã đảm bảo vị trí của ông trong lịch sử nước Nga. Putin có thể thao túng các cuộc bầu cử và dư luận, phân phát tiền thuê cho đám bạn bè chí cốt của mình, trong khi vẫn cải thiện mức sống cho dân chúng và đạt được tỷ lệ ủng hộ cao.

Tuy nhiên, khi ánh hào quang nồng nhiệt của thành công ở Crimea đã phai nhạt, Putin đã phải vật lộn để tìm ra một câu chuyện để hợp thức hóa quyền cai trị của mình. Một thập kỷ tăng trưởng kinh tế chậm chạp, phản ứng vụng về với đại dịch, tình trạng tham nhũng đều đã làm thui chột các công cụ của ông để điều hành nước Nga. Như tôi đã lập luận trong bài đăng trên Foreign Affairs số ra tháng 5 / tháng 6 năm 2021, Putin do đó đã phải phụ thuộc nhiều hơn vào các lực lượng an ninh cảnh sát để duy trì quyền lực của mình, một cuộc mặc cả nguy hiểm đòi hỏi hành động đàn áp nặng nề ở trong nước và có nguy cơ gây ra hành động hiếu chiến hơn ở nước ngoài. Cuộc xâm lược Ukraine vừa xuất phát từ và cũng vừa củng cố cho cuộc mặc cả này, khiến Putin phụ thuộc nhiều hơn vào đám người mặc đồng phục, là những kẻ khuyến khích cho hành động xâm lăng của ông.

HÀNH ĐỘNG CÂN BẰNG

Ở Nga, sự phụ thuộc nhiều hơn của Putin vào các lực lượng an ninh cảnh sát là rõ ràng nhất trong việc đối xử với phe đối lập chính trị. Trong gần một thập kỷ, lãnh đạo phe đối lập, Alexei Navalny, đã vạch trần tình trạng tham nhũng của các nhân vật quyền lực trong ngành an ninh. Giờ đây ông ta đang ngồi trong tù, trong khi tổ chức của ông thì đang rệu rã. Các nhà chức trách Nga cũng đã nhắm mục tiêu vào các tổ chức phi chính phủ và các cơ quan truyền thông đưa tin về tình trạng lạm dụng quyền lực và tham nhũng, nhằm mục đích bịt miệng một cách hiệu quả giới bất đồng chính trị.

Trong chính sách đối ngoại, sự lên ngôi của đám an ninh cảnh sát đã để lại dấu ấn. Ngay cả khi nhiều giới tinh hoa kinh tế và chính trị bày tỏ sự hoài nghi về viễn cảnh chiến tranh ở Ukraine, những nhân vật cứng rắn trong giới nội bộ của Putin đã ganh đua nhau để trở thành kẻ diều hâu nhất đối với phương Tây. Nhóm cố vấn này đã là động lực cho cuộc chiến ở Ukraine.

Nhưng, giống như việc nhờ cậy đến những ông lớn có súng lớn để nói chuyện phải quấy với ai đó thì ắt có cái giá phải trả. Việc phụ thuộc vào đội ngũ an ninh cảnh sát sẽ chẳng giúp được gì nhiều để giải quyết các vấn đề kinh tế và xã hội sâu xa của Nga. Ngược lại, nó có thể sẽ làm cho chúng tồi tệ hơn. Putin sẽ vẫn phải đối mặt với các mối đe dọa kép của các cuộc đảo chính và các cuộc nổi dậy phổ biến, nhưng các công cụ của ông ta để quản lý chúng — như công cụ của Nga để gây ảnh hưởng ở Ukraine — sẽ trở nên mờ nhạt hơn và mang tính một chiều hơn.

Một số người Nga sẽ hoan nghênh cuộc xâm lược của Putin vào Ukraine, nhưng khả năng lặp lại tiếng nói ủng hộ mà Điện Kremlin được hưởng sau khi sáp nhập Crimea không phải đổ máu dường như khó xảy ra. Các cuộc điều tra dư luận cho thấy công chúng Nga không cùng quan điểm với Putin – cho rằng Ukraine không phải là một “quốc gia thực sự”. Các cuộc thăm dò được tiến hành trong thập kỷ qua liên tục chỉ ra rằng khoảng 80% người Nga công nhận Ukraine là một quốc gia độc lập và chỉ khoảng 20% ​​thích một hình thức thống nhất nào đó. Người Nga sẽ phản ứng như thế nào với bạo lực nhắm vào bạn bè, người quen và gia đình ở Ukraine là điều khó dự đoán.

Một cuộc chiến tranh kéo dài và một cuộc chiếm đóng khó khăn ở Ukraine có thể làm cạn kiệt sự ủng hộ của công chúng đối với Điện Kremlin. Dư luận Nga từ lâu đã nhạy cảm với thương vong. Vào tháng 5 năm 2014, khi giao tranh ở miền đông Ukraine đang diễn ra gay gắt, chỉ 31% người Nga ủng hộ việc “gửi hỗ trợ quân sự trực tiếp, chẳng hạn như phái đi những toán quân”. Sự ủng hộ của công chúng đối với hành động can thiệp của Nga vào Syria cũng khiêm tốn và Điện Kremlin đã rất nỗ lực để hạn chế thương vong ở đó. Di sản của cuộc Thế chiến thứ II đã đem đến hai chiều hệ quả đối với Putin: nó cung cấp nguồn nhiệt tình dân tộc chủ nghĩa mà ông có thể khai thác nhưng cũng giúp nhận thức xã hội sâu sắc về cái giá của chiến tranh.

Điện Kremlin có thể dựa vào truyền thông nhà nước để kể câu chuyện ở Ukraine theo phiên bản của mình, nhưng để định hình hiệu quả dư luận, họ sẽ cần phải kiểm duyệt các nguồn thông tin thay thế mạnh mẽ hơn so với thời điểm hiện tại. Việc nhiều người Nga có bạn bè và gia đình ở Ukraine sẽ khiến nhiệm vụ này trở nên khó khăn hơn, cũng như với công chúng hiểu biết về truyền thông và có nền tảng giáo dục tốt ở Nga.   

RỦI RO KINH DOANH

Putin là một nhà lãnh đạo chuyên quyền, vì vậy ông ta không cần sự chấp thuận của công chúng để tiếp tục nắm quyền. Nhưng việc cai trị với tư cách là một kẻ chuyên quyền bình dân có thể thực hiện được nhưng cam kết sẽ dễ dàng hơn là một nhà độc tài phải dựa vào đàn áp, kiểm duyệt và đe dọa để đánh trả các hành động phản kháng.

Hơn nữa, Putin còn phải lo lắng về các mối đe dọa từ đội ngũ thân cận vòng trong của mình, bất kể công chúng nghĩ gì về ông. Nhà lãnh đạo Nga đã rất giỏi trong việc quản lý các lợi ích cạnh tranh của giới tinh hoa Nga, nhưng cuộc chiến ở Ukraine có thể khiến hành động cân bằng này trở nên khó khăn hơn. Các thành viên trong nhóm nội bộ của Putin, cùng với các đồng minh của họ trong các ngân hàng nhà nước và lĩnh vực năng lượng, được hưởng lợi nhiều nhất từ ​​hiện trạng tham nhũng, tăng trưởng chậm và sự cô lập về kinh tế. Cuộc đối đầu với Hoa Kỳ và các đồng minh châu Âu không chỉ làm tăng giá trị chuyên môn và nâng cao vị thế của họ mà còn mang lại lợi ích kinh tế trực tiếp cho họ. Như chuyên gia về Nga Alexander Gabuev đã lưu ý, con cái của nhiều quan chức trong nội các chiến tranh của Putin đều có những vị trí béo bở trong các công ty nhà nước.

Tuy nhiên, có những giới tinh hoa kinh tế khác lại ít nhiệt tình hơn với một nền kinh tế được xây dựng xung quanh một nước Nga như pháo đài. Tại cuộc gặp giữa Putin và các nhà lãnh đạo doanh nghiệp vào ngày nổ ra cuộc xâm lược, Alexander Shokhin, người đứng đầu nhóm vận động hành lang kinh doanh lớn nhất của Nga, đã nói với Tổng thống Nga rằng “mọi thứ nên được làm để chứng minh càng nhiều càng tốt rằng Nga vẫn là một phần của nền kinh tế toàn cầu và sẽ không kích động các hiện tượng tiêu cực toàn cầu trên thị trường thế giới, kể cả thông qua một số biện pháp ứng phó.” Putin đảm bảo với Shokhin và các nhà lãnh đạo doanh nghiệp rằng Điện Kremlin sẽ không gây ra bất ổn kinh tế. Thế nhưng, không còn nghi ngờ gì nữa, đối với những người theo dõi thị trường chứng khoán Nga vừa lao dốc xuống mức thấp nhất lịch sử khi có tin Nga xâm lược Ukraine.

Cho rằng con đường dẫn đến sự giàu có ở Nga phải chạy qua mối quan hệ tốt đẹp với Điện Kremlin, giới tinh hoa kinh doanh khó có thể từ bỏ Putin. Tuy nhiên, cuộc xung đột ở Ukraine sẽ khiến nhà lãnh đạo Nga khó giữ được niềm vui cho tất cả các đồng đội chí cốt của mình, đặc biệt là vì các lệnh trừng phạt của Mỹ và châu Âu sẽ khiến một số người trong họ bị tổn thương nhiều hơn những người khác.

Các lệnh trừng phạt cũng sẽ gây ra sự bất ổn kinh tế rộng lớn hơn, có khả năng xóa sổ một trong những thành tựu quan trọng nhất của Putin. Tuy nhiên, thiệt hại thực sự đối với nền kinh tế Nga sẽ ít đến từ các lệnh trừng phạt hơn là từ tình trạng thâu tóm quyền lực của một liên minh vẫn chống lại hiện đại hóa kinh tế, chống lại nỗ lực giảm tham nhũng và có tính cạnh tranh hơn. Cuộc chiến ở Ukraine sẽ chỉ mở rộng khoảng cách giữa những người muốn đưa nền kinh tế Nga vào thế kỷ XXI và những người không muốn.

Cuối cùng, chính cuộc chiến có thể đe dọa sự ổn định trong nước của Nga. Mọi kế hoạch cho cuộc chiến luôn cần sự thay đổi linh hoạt trước các tình huống mới, thì cũng tương tự, không có nỗ lực nào trong vòng xoáy chính trị có thể tồn tại trong lần tiếp xúc đầu tiên với thực tế. Khi các sự kiện diễn ra, phản ứng của chính phủ Trung Quốc, Đức và Thổ Nhĩ Kỳ cũng như người dân Nga, Ukraine và phần còn lại của châu Âu sẽ khó có thể đoán trước được. Putin đã nhiều lần hiểu sai ý kiến ​​của công chúng ở Ukraine và có thể bị bất ngờ trước phản ứng mạnh mẽ của phương Tây. Có thể có nhiều bất ngờ hơn sắp tới.  

Không điều nào trong số này báo hiệu sự sụp đổ sắp xảy ra của chính phủ Putin hoặc sự kết thúc của chế độ chuyên quyền ở Nga. Các nhà lãnh đạo độc tài kiểm soát các lực lượng an ninh của quốc gia phải đối mặt với những thách thức khó khăn hơn nhiều. Thế nhưng cuốn giáo khoa cũ của Putin về cách thức cai trị bằng sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa củ cà rốt và cây gậy không còn khả thi nữa. Sau nhiều nỗ lực của mình với những nhân vật cứng rắn trong lực lượng an ninh, Putin giờ đây phải vượt qua thất bại từ cuộc chiến mà ông và họ đã vô địch.