Tìm những phương cách để giảm leo thang chiến tranh ở Ukraine sẽ là một khởi đầu tốt

NIKKEI ASIA – Minxin Pei – May 27, 2022

(Minxin Pei là giáo sư chính trị tại Claremont McKenna College và là thành viên cao cấp không thường trú tại Quỹ Marshall Đức của Hoa Kỳ).

Hiền Hòa lược dịch

Một trụ cột quan trọng trong chiến lược cạnh tranh với Mỹ của Trung Quốc là giữ cho châu Âu trung lập. Mặc dù châu Âu và Trung Quốc thường xung đột về nhân quyền, họ không coi nhau là mối đe dọa an ninh hiện hữu. Mối quan hệ kinh tế giữa Brussels và Bắc Kinh có thể rất khó khăn, nhưng rất ít người ở châu Âu đã nói về việc tách rời với Trung Quốc.

Thật không may, mong muốn của Bắc Kinh để duy trì một mối quan hệ ổn định và hợp tác với Brussels giờ đây dường như ngày càng cho thấy là không thể. Tranh cãi về cách hành xử của Trung Quốc đối với người dân tộc thiểu số Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương, và chấm dứt chế độ tự trị ở Hồng Kông, đã đưa mối quan hệ Trung Quốc-EU xuống một mức thấp mới.

Sự gián đoạn chuỗi cung ứng do COVID-19 cũng buộc châu Âu phải đánh giá lại sự phụ thuộc vào sản xuất của Trung Quốc. Cuộc xâm lược Ukraine của Nga là giọt nước tràn ly.

Khi Vladimir Putin gửi các đội thiết giáp của mình vào Ukraine cuối tháng 2, ông cũng dập tắt hy vọng của Trung Quốc trong việc giữ châu Âu tách khỏi liên minh chống Trung Quốc của Mỹ. Cuộc chiến đã củng cố mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương, bởi vì châu Âu hiện đánh giá cao hơn bao giờ hết sức mạnh của Mỹ củng cố hòa bình và an ninh của mình.

Trước sự liên kết chiến lược của Bắc Kinh với Moscow giáng một đòn không thể khắc phục vào mối quan hệ châu Âu-Trung Quốc, thách thức mà Trung Quốc phải đối mặt ngày nay là làm thế nào để tránh sự rạn nứt hoàn toàn mối quan hệ với Brussels.

Tin tốt cho Chủ tịch Tập Cận Bình là vẫn còn một cửa sổ cơ hội hẹp để hành động chủ động và hạn chế thiệt hại do lập trường thân Nga của Trung Quốc gây ra. Bận tâm với một cuộc chiến tranh dữ dội ngay trước cửa nhà, ưu tiên ngắn hạn của Liên minh châu Âu là chấm dứt cuộc chiến ở Ukraine. Brussels sẽ không có những bước đi kịch tính để thiết lập lại chính sách Trung Quốc theo hướng đối đầu hơn vì một động thái như vậy sẽ đẩy Bắc Kinh tiến xa hơn về phía Moscow.

Khi cuộc chiến Nga-Ukraine dường như đang đi đến một bế tắc tốn kém, Trung Quốc và châu Âu có thể tìm thấy điểm chung trong việc giảm leo thang xung đột. Một lệnh ngừng bắn và đàm phán cho một giải pháp hòa bình sẽ chấm dứt thảm họa nhân đạo tồi tệ nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến II.

Kết quả này cũng có thể sẽ giữ cho người bạn của ông Tập là Putin nắm quyền lâu hơn, vì Nga sẽ ngừng chảy máu nhân lực và thiết bị trên chiến trường. Nếu Trung Quốc có thể sử dụng ảnh hưởng hạn chế của mình với Nga để đạt được một giải pháp ngoại giao, họ có thể giúp đạt được một số thiện chí ở châu Âu và cho thấy tầm quan trọng của hợp tác EU-Trung Quốc.

Một yếu tố khác có lợi cho Trung Quốc là các nền kinh tế lớn của châu Âu, vốn toàn cầu hóa và cởi mở hơn nhiều so với Mỹ, sẽ thấy việc tách rời với Trung Quốc tốn kém hơn nhiều so với Mỹ. Chỉ có áp lực chính trị trực tiếp từ chính phủ của họ mới buộc các công ty châu Âu cắt đứt hoàn toàn mối quan hệ với Trung Quốc.

Chủ tịch Tập cận Bình nên thực hiện mọi bước ngay bây giờ để ngăn chặn các chính phủ châu Âu chấp nhận các biện pháp tương tự mà Mỹ đã thực hiện trong việc thúc đẩy các doanh nghiệp rời khỏi Trung Quốc.

Về mặt ngoại giao, Trung Quốc nên ngừng những lời lẽ ầm ĩ của mình để đáp lại những lời chỉ trích của châu Âu về hồ sơ nhân quyền của mình. Nó cũng nên chấm dứt các biện pháp trả đũa phản tác dụng đối với các biện pháp khiêm tốn của châu Âu trong việc trừng phạt Trung Quốc vì vi phạm nhân quyền. Với các cuộc đụng độ nhỏ thường dẫn đến một vòng xoáy đi xuống nhanh chóng, lợi ích của Trung Quốc là tránh những vòng luẩn quẩn như vậy mặc dù ban đầu nó có thể làm mất mặt.

Với sự gián đoạn thương mại EU-Trung Quốc gây ra bởi chiến lược không COVID của Bắc Kinh, có lẽ điều dễ dàng nhất mà Chủ tịch Tập có thể làm là ra lệnh nới lỏng đáng kể cách tiếp cận ngày càng tốn kém và không bền vững này.

Căng thẳng địa chính trị có thể phủ bóng đen lên triển vọng dài hạn của Trung Quốc, nhưng các biện pháp COVID-19 hà khắc, tùy tiện và phản tác dụng gây ra thiệt hại kinh tế to lớn cho các doanh nghiệp châu Âu, ngay bây giờ có thể sẽ thúc đẩy họ thực hiện các biện pháp không thể đảo ngược để rời khỏi Trung Quốc càng sớm càng tốt.

Mặc dù những cử chỉ này có thể giúp ngăn chặn mối quan hệ của Trung Quốc với châu Âu xấu đi hơn nữa trong ngắn hạn, Chủ tịch Tập cận Bình cần nhận ra rằng việc giữ cho EU trung lập về mặt chiến lược trong Cuộc Chiến tranh Lạnh Mỹ-Trung đang diễn ra có thể không còn đạt được nữa.

Sự liên kết chiến lược liên tục của Trung Quốc với Nga, có khả năng sẽ kéo dài chừng nào Putin còn nắm quyền, sẽ khiến châu Âu không thể không khiến Trung Quốc phải trả giá. Khi hành động xâm lược của Nga đối với Ukraine đã tiếp thêm sinh lực cho liên minh xuyên Đại Tây Dương, Mỹ chắc chắn sẽ có thành công lớn hơn trong việc thuyết phục các đồng minh châu Âu tham gia ngăn chặn Trung Quốc.

Thực tế chiến lược lờ mờ này có thể khiến ngay cả những nhà lãnh đạo thực dụng nhất ở Bắc Kinh cũng sẽ từ bỏ việc hàn gắn quan hệ với châu Âu. Tuy nhiên, Trung Quốc cần biết rằng mặc dù châu Âu sẽ ngày càng liên kết với Mỹ, nhưng vẫn còn một số quan điểm ở giữa các lập trường của châu Âu và Mỹ về các vấn đề chính liên quan đến Trung Quốc, đặc biệt là trong lĩnh vực an ninh và biến đổi khí hậu.

Các cuộc khảo sát ý kiến cũng liên tục cho thấy, mặc dù hình ảnh của Trung Quốc ở châu Âu khá tiêu cực, nhưng nhiều người ở châu Âu coi Trung Quốc thuận lợi hơn ở Mỹ.

Quan trọng nhất, bóng ma về sự trở lại của Donald Trump vào Nhà Trắng, hoặc một bản sao của Trump, sẽ khiến nhiều nhà lãnh đạo châu Âu phải suy nghĩ hai lần trước khi tham gia toàn diện với Mỹ trong việc đối đầu với Trung Quốc.

Ngay cả khi tính trung lập chiến lược của châu Âu không còn khả thi, Trung Quốc vẫn có thể thực hiện các hành động để ảnh hưởng đến chính sách Trung Quốc của châu Âu bên lề và ngăn chặn sự sụp đổ hoàn toàn của mối quan hệ Trung Quốc-châu Âu.