Quốc gia Đông Nam Á này sắp vỡ nợ sau khi đóng tàu cao tốc do Trung Quốc tài trợ, tạo động lực mới cho những chỉ trích ngoại giao về ‘bẫy nợ’ của Bắc Kinh

ASIA TIMES by DAVID HUTT – JULY 15, 2022  

Ba Sàm lược dịch

Lào phải đối mặt với các cuộc khủng hoảng kinh tế và tài chính ngày càng gia tăng và không có lối thoát nếu không có một số hình thức cứu trợ hoặc xóa nợ của Trung Quốc.

Nhiều biển cảnh báo khác nhau đang nhấp nháy màu đỏ ở quốc gia Đông Nam Á nhỏ bé này. Đồng tiền quốc gia, đồng kip, đã mất khoảng một phần ba giá trị trước đồng đô la Mỹ, so với thời điểm này năm ngoái. Lạm phát đạt 23% trong tháng 6, mức cao nhất trong nhiều thập kỷ. Trong khi đó, phần lớn đất nước không giáp biển này đã phải đối mặt với tình trạng thiếu nhiên liệu.

Chính phủ do cộng sản điều hành đã bối rối và phải lừa dối nhưng cuối cùng đã tiến hành một cuộc cải tổ nội các vào cuối tháng 6, đưa vào một bộ trưởng thương mại và thống đốc ngân hàng trung ương mới. Một số biện pháp khẩn cấp đã khiến một số vấn đề kinh tế trở nên tồi tệ hơn.

Nhưng những điều đó đã không làm giảm bớt những khó khăn tiềm ẩn về tài chính của quốc gia, vốn đang trở nên bấp bênh hơn bao giờ hết. Carl Thayer, giáo sư danh dự tại Đại học New South Wales ở Úc, cho biết: “Khả năng Lào sẽ không trả được nợ là rất cao”.

Trên thực tế, các khoản nợ nước ngoài của quốc gia này đã tăng lên hơn 14 tỷ đô la Mỹ, hay chiếm 88% tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Khoảng một nửa số tiền đó là nợ Trung Quốc, bao gồm 1/3 cổ phần của nhà nước Lào trong tuyến đường sắt Trung Quốc-Lào trị giá 5,9 tỷ USD, một siêu dự án được khai trương vào tháng 12 năm ngoái trong bối cảnh lo ngại về khả năng thương mại của nó.

Vientiane hầu như không hoàn thành việc trả nợ hàng năm vào năm ngoái. Hiện nước này phải dùng đến 1,3 tỷ đô la mỗi năm cho đến năm 2025 để trả nợ, theo Ngân hàng Thế giới, cho rằng nhà nước Lào chỉ có số tiền đó trong dự trữ ngoại hối vào đầu năm nay. Nó cũng tương đương với gần một nửa tổng doanh thu nội địa mỗi năm.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Bounchom Ubonpaseuth cho biết vào tháng trước rằng mức chi trả nợ của quốc gia sẽ vào khoảng 1,4 tỷ đô la trong năm nay.

Thủ tướng Phankham Viphavanh đã nói rằng việc thắt lưng buộc bụng, tăng thu ngân sách và trấn áp tham nhũng sẽ giúp giảm bớt căng thẳng kinh tế và tài chính. Tuy nhiên, những điều đó vốn đã được hứa hẹn bởi từng người tiền nhiệm của ông, nhưng chỉ để cho tình hình trở nên tồi tệ hơn. Và những thay đổi có thể đến quá chậm để giúp trả nợ trong năm nay.

Thị trường lo ngại về khả năng vỡ nợ. Fitch Ratings, một tổ chức xếp hạng tín dụng, đã hạ mức của Lào xuống “CCC” vào tháng 8 năm ngoái. Tháng trước, Moody’s đã xếp hạng Lào là “Caa3”, hay còn gọi là tình trạng vỡ nợ, cảnh báo “gánh nặng nợ rất cao và không đủ khả năng bảo hiểm các khoản nợ nước ngoài đến hạn bằng dự trữ (ngoại hối)”.

Các thành viên ban lãnh đạo cộng sản ở Viêng Chăn có lý do để mong đợi một gói cứu trợ. Chủ nợ chính của họ là Trung Quốc, một đồng minh quan trọng, và Bắc Kinh chắc chắn sẽ chịu thiệt hại về mặt địa chính trị nếu để Lào vỡ nợ sớm như vậy, sau khi hoàn thành tuyến đường sắt 5,9 tỷ USD, một động lực quan trọng trong tầm nhìn Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc đối với Đông Nam Á.

“Không nghi ngờ gì nữa, Lào phải đối mặt với những khó khăn kinh tế và tài chính vô cùng nghiêm trọng và đáng lo ngại, nhưng tôi không nghĩ Trung Quốc sẽ để Lào vỡ nợ”, theo Toshiro Nishizawa, giáo sư tại Trường Chính sách công của Đại học Tokyo và là thành viên của tổ chức nhóm chính sách tài khóa đã tư vấn cho chính phủ Lào từ năm 2018 đến năm 2020.

“Chỉ riêng quy mô của các nghĩa vụ nợ dường như cho thấy rằng không thể tránh khỏi vỡ nợ, nhưng các yếu tố địa kinh tế khiến những dự đoán đơn giản như vậy trở nên không thực tế theo hướng có lợi cho Lào,” Nishizawa nói thêm.

Số nợ chính xác của Lào đối với Trung Quốc là vấn đề gây tranh cãi. Ngân hàng Thế giới tính toán rằng đó là gần một nửa trong số nợ chính thức 14,5 tỷ đô la của quốc gia này, tương đương khoảng 7,2 tỷ đô la. Tuy nhiên, AidData, một phòng nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Toàn cầu thuộc đại học William & Mary, đưa ra con số là gần 12,2 tỷ đô la Mỹ, nó bao gồm cả một số giao dịch không được tiết lộ công khai.

Dù con số thực tế là bao nhiêu, thì khoản nợ của Lào đối với Bắc Kinh là rất lớn. Tạp chí Harvard Business Review ước tính vào năm 2020 rằng “Nhà nước Trung Quốc và các công ty con của nó đã cho hơn 150 quốc gia trên toàn cầu vay khoảng 1,5 nghìn tỷ đô la Mỹ trong các khoản vay trực tiếp và tín dụng thương mại”.

• 1426. Lào đối mặt nguy cơ vỡ nợ

Ngân hàng Thế giới đã báo cáo vào tháng 1 rằng trong số 35 tỷ đô la mà 74 quốc gia có thu nhập thấp nhất thế giới nợ trong các khoản thanh toán dịch vụ nợ trong năm nay, thì có gần 13,1 tỷ đô la Mỹ là nợ các thực thể Trung Quốc. (Lào có thể nợ Trung Quốc với khoản phải trả nợ hàng năm là vào khoảng 700 triệu USD).

“Có vẻ như Trung Quốc sẽ không để cho Lào vỡ nợ, mặc dù Bắc Kinh trong suốt đại dịch đã miễn cưỡng cứu trợ cho các con nợ của thế giới đang phát triển”, theo Charles Dunst, một cộng sự tại The Asia Group và là một thành viên tại Trung tâm Chiến lược và Quốc tế, tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington DC.

Tuy nhiên, một số con nợ đó không ở châu Á, chứ chưa nói đến “sân sau của Trung Quốc”, Dunst lưu ý. Bắc Kinh đã dây dưa trong việc giúp Pakistan thoát khỏi tình thế khó xử về tài chính gần đây nhưng đã thành công bằng cách xoay vòng khoản trả nợ 4,5 tỷ USD đến hạn vào tháng Ba. Trung Quốc đã giúp Sri Lanka nhiều và phớt lờ những lời kêu gọi khi Colombo rơi vào vỡ nợ.

Dunst cho rằng, một vụ vỡ nợ của Lào sẽ “làm xấu thêm thêm những cách nhìn nhận về Trung Quốc với tư cách là một đối tác trong thế giới đang phát triển, mà cụ thể là ở Đông Nam Á”.

• 1461. Rơi vào ‘bẫy nợ Bắc Kinh’, Lào gán nợ quyền vận hành lưới điện cho công ty Trung Quốc

Trong nhiều năm, những người chỉ trích động thái bành trướng ra toàn cầu của Trung Quốc và chính sách đối ngoại được dẫn dắt bằng phát triển cơ sở hạ tầng đã cảnh báo, rằng các quốc gia nghèo hơn như Lào có nguy cơ rơi vào “bẫy nợ” của Trung Quốc.

Kearrin Sims, một giảng viên cao cấp tại Đại học James Cook ở Úc, cho rằng: “Diễn ngôn về‘ bẫy nợ ’thường bị chính trị hóa và do đó, nó được các tác nhân trong phạm vi địa chính trị không đồng nhất nhìn nhận khác nhau”.

Theo một số nhà phê bình, Bắc Kinh gài bẫy các nước nghèo bằng những lời đề nghị lớn lao về phát triển cơ sở hạ tầng với tốc độ cực nhanh, chỉ để chiếm hữu các tài sản quốc gia quan trọng khi các quốc gia đó không thể hoàn trả các khoản vay của họ. Một thực thể Trung Quốc sở hữu Cảng Hambantota ở Sri Lanka là ví dụ điển hình.

• 2093. Lãnh đạo mới của Lào cố gắng ‘đi dây’ giữa Trung Quốc và Việt Nam

Tuy nhiên, cách giải thích theo chủ thuyết âm mưu đó đang bị tranh cãi bởi những người khác. Nishizawa lập luận rằng “Lào sẽ là nạn nhân của chính sách ngoại giao bẫy nợ của Trung Quốc”.

“Một ‘bẫy nợ’ đối với Lào cũng có nghĩa là một ‘bẫy nợ’ đối với Trung Quốc với tư cách là người cho vay,” ông lưu ý và nói thêm rằng đó là hai mặt của cùng một đồng tiền. Nếu một pháp nhân Trung Quốc sở hữu một tài sản quan trọng của Lào thay cho việc trả nợ, thì nó cũng phải gánh chịu những phần không hoạt động của tài sản đó.

Khi doanh nghiệp nhà nước China Southern Power Grid nắm cổ phần kiểm soát trong lưới điện quốc gia của Lào vào năm ngoái, nó cũng gánh vác một số trách nhiệm nợ của đối tác địa phương, công ty nhà nước Electricite du Laos, có vốn đầu tư khoảng 5 tỷ USD trong các khoản nợ tồn đọng.

• 2485. Cuộc đấu giằng co của Việt Nam với Trung Quốc trên đất Lào

Theo Sims: “Nếu Lào vỡ nợ, nó sẽ đưa ra một lời cảnh báo mạnh mẽ đối với các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình khác muốn nhanh chóng hiện đại hóa nhờ những khoản vay và đầu tư từ Trung Quốc”.

Với vị trí trung tâm của Lào trong BRI của Trung Quốc và biểu hiện phô trương quanh tuyến đường sắt cao tốc Boten-Vientiane, thì “bất kỳ sự chú ý nào về khoản nợ của Lào cũng phải phần nào nhắm vào Trung Quốc”, Sims nói thêm.

Các quan chức Trung Quốc hầu như im lặng trước những tai ương nợ nần của Lào. Đại sứ quán của họ ở Vientiane đã không trả lời yêu cầu bình luận của Asia Times.

• 2592. Tranh giành ảnh hưởng Việt, Trung tại Lào

Vào tháng 12, tờ Global Times của nhà nước Trung Quốc tuyên bố rằng những lo ngại về các kế hoạch cơ sở hạ tầng đầy nợ nần của Lào là “tâm lý kiểu ‘nho còn xanh quá’ của thế giới phương Tây do Mỹ dẫn đầu, không muốn thấy bất kỳ sự hợp tác có lợi nào giữa Trung Quốc và các nước khác, và họ biết rõ rằng họ đã mất lợi thế khi theo đuổi những kiểu cộng tác như vậy.“

Cách đây vài tuần, tờ Global Times cho rằng cuộc khủng hoảng nợ của Lào là kết quả của việc Washington tăng lãi suất một cách liều lĩnh trong năm nay. Đồng đô la tăng cao đã làm suy yếu các đồng tiền khác, bao gồm cả đồng Kíp của Lào, tuy nhiên cuộc khủng hoảng nợ của đất nước này đã kéo dài trong nhiều năm rồi.

Chính phủ Lào cũng khá im lặng về cuộc khủng hoảng sắp xảy ra. Chủ đề này được cho là hoàn toàn không được thảo luận trong chuyến thăm của Thủ tướng Phankham vào tháng trước tới Thái Lan, một đối tác thương mại và chủ nợ quan trọng.

• 2643. Đông Nam Á: Lào sẽ khai trương đường sắt cao tốc do Trung Quốc xây

Lào có thể nhờ đến Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) để tái cơ cấu khoản nợ của nước này không nằm trong số nợ với Trung Quốc, do đó không ảnh hưởng đến mối quan hệ nợ của nước này với Bắc Kinh. Tuy nhiên, để đảm bảo gói cứu trợ của IMF, “Lào gần như chắc chắn sẽ phải chịu áp lực kiềm chế tham nhũng, tăng thu nội địa và giảm chi tiêu của chính phủ,” Thayer nói.

Đảng Nhân dân Cách mạng Lào (LPRP) cộng sản, cai trị nhà nước độc đảng này kể từ năm 1975, đã đổ tiền cho những lời hứa đã bôi với cả ba yêu cầu trên trong những năm gần đây.

Tuy nhiên, cho đến nay nó đã tránh gặp các bên cho vay quốc tế của mình để đàm phán lại các khoản nợ. Trong đại dịch Covid-19, nước này đã chọn các khoản vay mới từ Bắc Kinh, thay vì tìm kiếm tín dụng thông qua các tổ chức cho vay đa phương.

• 2987. Những con đập của Trung Quốc ở Lào cho chúng ta biết gì về Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường

Ngoài ra, thay cho một số khoản trả nợ, nhà nước Lào có thể đã nhượng lại một cổ phần lớn hơn hoặc quyền kiểm soát nhiều hơn trong các dự án cơ sở hạ tầng cho các nhà đầu tư Trung Quốc. Trong quá khứ, Lào cũng được biết đến là đã nhượng đất thuộc sở hữu nhà nước cho các thực thể Trung Quốc để đổi lấy tiền trả nợ.

Một lựa chọn khác là đàm phán lại lịch trình trả nợ theo các điều khoản của Trung Quốc. Điều này có thể khiến khung thời gian trả nợ được kéo dài nhưng lãi suất lại tăng lên.

Các nhà phân tích cho rằng những cách này đã xảy ra. Nishizawa cho biết: “Việc trì hoãn trả nợ dường như đã được Trung Quốc chấp nhận như là các thỏa thuận song phương, mặc dù không được công bố chính thức”.

• 3002. Lào : Cửa ngõ để Trung Quốc bành trướng ảnh hưởng vào Đông Nam Á ?

Các thỏa thuận hoán đổi tiền tệ giữa Ngân hàng Lào và Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBC), là ngân hàng trung ương của hai nước, “có thể đã giúp tiết kiệm dự trữ ngoại hối đang khan hiếm, để cho phép thanh toán nợ,” Nishizawa nói thêm.

Năm ngoái, PBC đã gia hạn một khoản vay 300 triệu đô la cho ngân hàng trung ương của Lào để hỗ trợ cho dự trữ ngoại hối của ngân hàng này. Nhưng các vấn đề tài chính của Lào đang trở nên cấp bách hơn khi các khoản thanh toán nợ cuối năm đến hạn. Và trong khi một vụ vỡ nợ của Lào do tự gây ra, nó cũng sẽ tạo động lực mới cho câu chuyện “bẫy nợ” của Trung Quốc.