Các quốc gia trong khu vực này đang ngày càng hủy bỏ bớt các hợp đồng mua bán vũ khí và hạn chế thương mại với Nga để tránh bị phương Tây trừng phạt
ASIA TIMES by RICHARD JAVAD HEYDARIANAUGUST 25, 2022
Ba Sàm lược dịch
HÀ NỘI – Cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine đã trở thành mối quan tâm chiến lược chính của phần lớn phương Tây, nhưng những tác động dây chuyền của nó đang lan rộng ra ngoài châu Âu. Điều này đặc biệt xảy ra ở Đông Nam Á, nơi Moscow đã theo đuổi trong hơn một thập kỷ qua hòng tạo ra một mạng lưới quan hệ đối tác chiến lược mới.
Tận dụng mối quan hệ chiến lược bền chặt với Trung Quốc và Ấn Độ và cung cấp xuất khẩu năng lượng được giảm giá mạnh cho cả hai cường quốc châu Á lớn, Nga đã phần nào ngăn chặn được những tác động tồi tệ nhất của làn sóng trừng phạt mới của phương Tây, áp đặt trong những tháng gần đây đối với cuộc xâm lược Ukraine của họ.
Tuy nhiên, khả năng phục hồi tương đối của nền kinh tế Nga che giấu những thất bại chiến lược lớn ở những khu vực như Đông Nam Á, nơi mà cả các đối tác mới lẫn truyền thống đang xem xét lại mối quan hệ đã từng nở rộ của họ với Moscow, để tránh những cú dội ngược có thể có từ Mỹ và châu Âu.
Năm nay, cả Indonesia và Philippines, hai quốc gia lớn nhất Đông Nam Á, đều không thực hiện các thỏa thuận quốc phòng lớn với Nga trong bối cảnh lo ngại về các lệnh trừng phạt tiềm tàng của phương Tây. Washington đã thắt chặt thòng lọng đối với ngành công nghiệp quốc phòng của Moscow bằng cách tăng gấp đôi việc thực hiện Đạo luật Chống lại Kẻ thù của nước Mỹ thông qua trừng phạt (CAATSA).
Trong khi đó, Singapore, một trung tâm tài chính lớn của khu vực, đã đi xa hơn khi áp đặt các biện pháp trừng phạt của riêng mình đối với Nga, công khai lên án cuộc xâm lược Ukraine là một “vấn đề tồn tại” đối với nhà nước này. Trước các lệnh trừng phạt mới nhắm vào ngân hàng trung ương và các tổ chức tài chính chủ chốt của Nga, ngay cả các đồng minh truyền thống như Việt Nam hiện đang phải vật lộn để duy trì mối quan hệ kinh tế bền vững với Moscow.
“Nó đang trở nên rất, rất khó khăn”, một nhà ngoại giao cấp cao của Việt Nam đã nói với tác giả bài viết, trong một cuộc họp ở ngoại ô Hà Nội trong tuần này, ám chỉ cuộc vật lộn của Hà Nội hiện nay để duy trì quan hệ thương mại và đầu tư bình thường với Nga.
“Những gì đã xảy ra tương tự như vụ 11/9”, ông nói thêm khi đề cập đến việc cuộc chiến đang diễn ra ở Ukraine đã phá vỡ trật tự toàn cầu tương tự như vụ tấn công khủng bố vào Hoa Kỳ hơn hai thập kỷ trước.
Cách đây không lâu, Nga có thể tự cho mình là một “lực lượng thứ ba” tiềm năng trong bối cảnh sự cạnh tranh Trung-Mỹ ngày càng gia tăng về ảnh hưởng và quyền lực ở Đông Nam Á.
Tự hào với nguồn tài nguyên dầu khí phong phú, quốc gia Á-Âu đã thể hiện là một đối tác năng lượng lớn cho các nền kinh tế đang bùng nổ trong khu vực.
Hơn nữa, Nga cũng cung cấp các khí tài quân sự tương đối hiện đại với giá cả phải chăng và các điều khoản trong hợp đồng thường hào phóng. Kết quả là Nga nổi lên như một nguồn xuất khẩu vũ khí lớn nhất sang Đông Nam Á trong thập kỷ qua, lên tới hơn 10 tỷ đô la Mỹ.
Các đồng minh truyền thống như Việt Nam đã mua vũ khí của Nga trị giá hàng tỷ đô la, bao gồm cả tàu ngầm và máy bay chiến đấu, những thứ đã được chứng minh là rất quan trọng đối với khả năng của quốc gia Đông Nam Á này trong việc bảo vệ các yêu sách của mình trên Biển Đông vốn đang tranh chấp gay gắt với Trung Quốc.
Kiểu pha trộn rõ rệt giữa chủ nghĩa độc tài và chủ nghĩa dân túy của Tổng thống Nga Vladimir Putin cũng được tìm thấy ở một số quốc gia Đông Nam Á, đáng chú ý nhất là dưới thời Tổng thống Philippines sắp mãn nhiệm Rodrigo Duterte, người đã mô tả đồng cấp Nga như là “vị anh hùng được mến mộ của tôi”.
Vào đỉnh điểm của đại dịch Covid-19, Nga cũng nổi lên như một nhà cung cấp vaccine chính cho các quốc gia trong khu vực đang tranh giành để ngăn chặn dịch bùng phát tại nước mình.
Nhưng hành động gây hấn của Nga đối với Ukraine đã buộc các đồng minh và đối tác đang chớm nở như Philippines phải xem xét lại quan hệ song phương. Đầu năm nay, Duterte, từng là một người hâm mộ Putin, đã quay sang chỉ trích nặng nề nhà lãnh đạo Nga.
“Nhiều người nói rằng tôi và Putin đều là những kẻ giết người. Từ lâu, tôi đã nói với các bạn những người Philippines rằng tôi thực sự giết người. Nhưng tôi giết tội phạm, tôi không giết trẻ em và người già”, nhà lãnh đạo Philippines nói, khi công khai chỉ trích cuộc xâm lược Ukraine như là hành động hiếu chiến chống lại “một quốc gia có chủ quyền ”.
Người kế nhiệm ông, Ferdinand Marcos Jr, đã chứng tỏ hoàn toàn không quan tâm đến việc theo đuổi mối quan hệ quốc phòng bền chặt với Nga. Đầu tháng này, Bộ Quốc phòng Philippines thông báo hủy hợp đồng quân sự trị giá 244,2 triệu USD với Nga, trong đó mua 16 máy bay trực thăng Mil Mi-17 do Nga sản xuất.
“Chúng tôi có thể phải đối mặt với các lệnh trừng phạt [của Hoa Kỳ],” bộ trưởng quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana nói với giới truyền thông, khi đề cập đến các biện pháp trừng phạt CAATSA của Mỹ đối với hàng xuất khẩu quốc phòng của Nga.
Ngay sau đó, Đại sứ Philippines tại Washington, Jose Romualdez, đã công khai thừa nhận rằng các lệnh trừng phạt của phương Tây tác động chủ yếu đến quyết định hủy bỏ thỏa thuận trên.
“Hoa Kỳ và các đồng minh phương Tây của họ đang áp đặt rất nhiều lệnh trừng phạt chống lại Nga. Mọi người đều biết điều đó. Nếu bạn mua bất cứ thứ gì từ Nga, bạn sẽ bị trừng phạt,” ông nói thêm, đồng thời thông báo rằng thay vào đó Philippines sẽ xem xét đề nghị của Lầu Năm Góc về máy bay trực thăng Boeing CH-47 Chinook.
Nhiều tháng trước đó, Indonesia cũng đã hủy hợp đồng mua máy bay chiến đấu trị giá hàng tỷ đô la với Nga, giữa bối cảnh có những lo ngại về các lệnh trừng phạt của Mỹ. Tương tự như Philippines, Indonesia thay vào đó đã lấp khoảng trống bằng các thỏa thuận với các nhà cung cấp phương Tây về bộ sản phẩm tương đương.
Ấn Độ, vốn trước đây phụ thuộc vào công nghệ và khí tài quân sự của Nga, hiện đang cạnh tranh trực tiếp với Moscow, với tư cách là nhà cung cấp vũ khí lớn cho Đông Nam Á. Điều đó đã được chứng kiến trong quá trình hoàn tất một hệ thống tên lửa siêu thanh Brahmos trị giá 375 triệu USD gần đây cho Philippines.
Giờ đây, ngay cả các đồng minh thời Chiến tranh Lạnh như Việt Nam cũng đang xem xét kỹ quan hệ chiến lược của họ với Nga. Năm ngoái, thương mại Việt-Nga đạt 5,5 tỷ USD, theo số liệu của hải quan Việt Nam.
Sau các vòng đàm phán căng thẳng về việc mở rộng quan hệ chiến lược song phương, hiệp định thương mại tự do của Việt Nam với Liên minh Kinh tế Á-Âu (EEU) do Nga dẫn đầu chính thức có hiệu lực trong năm nay. Đầu tư của Việt Nam vào Nga trong những năm gần đây đạt gần 3 tỷ USD vào 22 dự án trọng điểm.
Nhưng thay vì chứng kiến các mối quan hệ thương mại được mở rộng, Việt Nam đã và đang phải vật lộn với các lệnh trừng phạt mới đối với các lĩnh vực kinh tế chủ chốt và các tổ chức tài chính của Nga, vốn đã làm tăng chi phí giao dịch và vận chuyển.
Quốc gia Đông Nam Á này đã phải tạm ngừng xuất khẩu cá da trơn và cá ngừ sang Nga, trong khi Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas) đã cảnh báo xuất khẩu sang quốc gia Á-Âu này sẽ sụt giảm nghiêm trọng do các lệnh trừng phạt của phương Tây.
Mặc dù tổng khối lượng tương đối nhỏ nhưng Việt Nam và Nga lại có giao dịch thực phẩm đáng kể. Năm 2021, Việt Nam xuất khẩu nông, thủy sản và lâm sản trị giá 550 triệu USD sang Nga. Ngược lại, Nga và Ukraine chiếm 20% tổng lượng lúa mì nhập khẩu của Việt Nam.
Nhận thức được chiều sâu của cuộc khủng hoảng, Việt Nam và Nga đã và đang nghiên cứu những cách thức đặc biệt để giảm thiểu tác động của các lệnh trừng phạt. Đại sứ Việt Nam tại Nga Đặng Minh Khôi đã cảnh báo về những tác động tiêu cực mà các lệnh trừng phạt đang gây ra cho quan hệ hai nước.
“Điều này sẽ cần những biện pháp khẩn cấp hơn để giúp các doanh nghiệp và nhà đầu tư có dự án và kế hoạch bị ảnh hưởng ở Nga”, Khôi nói và cho biết trong 6 tháng đầu năm “chúng tôi đã gửi khoảng 130 báo cáo về Việt Nam, trong đó có nhiều báo cáo về khó khăn trong việc thúc đẩy mối quan hệ kinh tế, thương mại và đầu tư giữa hai nước.”
“Trong những tháng qua, xuất khẩu của Việt Nam sang Nga đã bị cắt giảm một nửa so với cùng kỳ năm trước, do các doanh nghiệp không thanh toán và hủy đơn hàng trong chuỗi hậu cần và chuỗi cung ứng,” nhà ngoại giao này nói thêm.
Không rõ các lệnh trừng phạt sẽ ảnh hưởng như thế nào đến quan hệ quốc phòng của Việt Nam với Nga, nơi mà nước này đã nhận được phần lớn thiết bị hiện đại cho mình. Nhưng với tầm quan trọng của Hà Nội trong mối quan hệ chiến lược với Moscow, những thất bại kinh tế gần đây khó có thể ngăn cản những nỗ lực duy trì quan hệ chiến lược bền vững.
Tuy nhiên, tương lai của các mối quan hệ của Nga trong khu vực sẽ phụ thuộc phần lớn vào các điều kiện kinh tế của nước này và quan trọng là sự đảo ngược hoặc nới lỏng các lệnh trừng phạt của phương Tây và nguy cơ bị áp dụng cái gọi là các biện pháp trừng phạt thứ cấp.
Một nghiên cứu gần đây của Đại học Yale, do Giáo sư Jeffrey Sonnenfeld dẫn dắt, đã nhấn mạnh mức độ sâu sắc của tác động từ các lệnh trừng phạt mới của phương Tây đối với nền kinh tế Nga, vốn đã bị thiệt hại lớn về năng suất và các khoản đầu tư nước ngoài.
“Nhìn về phía trước, sẽ không có con đường thoát cho kinh tế Nga chừng nào các nước đồng minh vẫn thống nhất trong việc duy trì và gia tăng áp lực trừng phạt”, bản nghiên cứu kết luận, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giải quyết hòa bình cuộc khủng hoảng Ukraine đối với sự phục hồi chiến lược của Moscow trong các khu vực xung yếu như Đông Nam Á.
basam.vet 