Cuộc chiến về ‘nền văn minh’ của Putin với phương Tây đã tạo cơ hội cho Trung Quốc nâng cao ảnh hưởng của mình ở những nơi khác – với chi phí của Nga -Á

THE CONVERSATION by Stefan Wolff –  September 16, 2022 

(Stefan Wolff là Giáo sư An ninh Quốc tế, Đại học Birmingham, thành viên Nghiên cứu Cấp cao của Trung tâm Chính sách Đối ngoại ở London, và là Điều phối viên của Mạng lưới các Tổ chức Tư vấn và Học thuật OSCE).

Ba Sàm lược dịch

Những gì từng bị nghi ngờ một thời gian nay đã lộ diện: Trung Quốc có “những quan ngại” về cuộc xâm lược của Nga ở Ukraine. Mặc dù điều này hầu như không phải là một bất ngờ lớn, nhưng nguồn gốc và địa điểm của sự thú nhận nó lại đúng vậy. Ít ai có thể ngờ chính Vladimir Putin lại đưa ra tuyên bố đó – và có lẽ còn ít ngờ hơn nữa là nó lại xảy ra tại hội nghị thượng đỉnh hàng năm của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO).

Tại sao lại có ý nghĩa quan trọng khi chính Putin thừa nhận những mối quan ngại của Trung Quốc? Với những thất bại quân sự to lớn mà Tổng thống Nga đã phải gánh chịu trong vài tuần qua, mất khoảng 8.000 km vuông lãnh thổ đã chiếm đóng được của Ukraine trước đó, đây là một dấu hiệu nữa cho thấy Nga không còn có thể giả vờ rằng hành động của mình không ảnh hưởng đến các đồng minh thân cận nhất.

Trung Quốc đã được hưởng lợi từ việc nhập khẩu dầu và khí đốt được giảm giá của Nga, nhưng các tuyến thương mại đường bộ chính của nước này đến châu Âu – qua Kazakhstan và Nga – đã bị gián đoạn. Lạm phát gia tăng trên toàn thế giới và khả năng suy thoái toàn cầu cũng đè nặng lên một nền kinh tế định hướng xuất khẩu như Trung Quốc. Về phương diện chính trị, Bắc Kinh có thể đánh giá cao áp lực mà vụ tống tiền năng lượng của Moscow gây ra đối với phương Tây, nhưng về mặt kinh tế, Bắc Kinh luôn ủng hộ sự ổn định trong nền kinh tế toàn cầu. Điều này đã khiến họ vô cùng thất vọng trước hành động xâm lược của Nga đối với Ukraine, hậu quả của việc này vẫn không thể đoán trước được về chiều sâu và độ dài thời gian của chúng.

Sự thừa nhận của Putin về những mối quan ngại như vậy, mặc dù ông không nêu tên rõ ràng, cũng cho thấy sự phụ thuộc ngày càng tăng của ông vào Trung Quốc và sự khó chịu của Điện Kremlin vào điều đó. Với các lệnh trừng phạt của phương Tây có hiệu quả cắt đứt Nga khỏi công nghệ đang rất cần thiết, Trung Quốc là một trong số ít các cường quốc kinh tế có thể thực sự bước vào việc vi phạm các lệnh đó. Tương tự, với các biện pháp trừng phạt thứ cấp đã tỏ ra có hiệu quả hợp lý, Trung Quốc là một trong số ít thị trường tiêu thụ tài nguyên thiên nhiên của Nga trong dài hạn – mặc dù với mức giá chiết khấu cao.

Việc Nga tập trung vào Ukraine và sự lựa chọn của Putin coi đây là một cuộc đấu tranh về nền văn minh với phương Tây đã tạo cơ hội cho Trung Quốc nâng cao ảnh hưởng của mình ở những nơi khác – với chi phí của Nga. Thực tế là Chủ tịch Tập Cận Bình có thể giữ thái độ của một chính khách thực tế và sắc sảo, và nói về sự sẵn sàng của Trung Quốc trong việc hướng tới sự ổn định toàn cầu, trong khi Nga phải thừa nhận rằng Trung Quốc có những quan ngại về một trong những nguyên nhân của sự thiếu ổn định mà ông Tập phải than phiền, khiến Putin phải bẽ mặt.

Đây là dấu hiệu chung cho thấy cán cân quyền lực đang chuyển dịch giữa Nga và Trung Quốc. Và không nơi nào rõ ràng hơn ở Trung Á – và đây là lý do tại sao địa điểm của lời thú nhận của Putin cũng rất quan trọng.

Sự trỗi dậy của SCO

Cuộc gặp Putin-Tập diễn ra bên lề hội nghị thượng đỉnh SCO ở Samarkand, nước cộng hòa Trung Á của Uzbekistan. SCO được thành lập năm 2001 tại Thượng Hải, Trung Quốc, là một tổ chức hợp tác kinh tế và quân sự. Ban đầu, nó tập hợp Kazakhstan, Trung Quốc, Cộng hòa Kyrgyzstan, Nga, Tajikistan và Uzbekistan – tức là tất cả các quốc gia kế thừa phần Trung Á của Liên Xô cũ (ngoại trừ Turkmenistan khép kín) nằm giữa hai cường quốc Nga và Trung Quốc. .

Kể từ đó tổ chức ngày càng phát triển. Ấn Độ và Pakistan đã được kết nạp vào năm 2017, Iran dự kiến ​​sẽ tham gia trong hội nghị thượng đỉnh hiện tại, và Belarus cũng đã nộp đơn đăng ký trở thành thành viên đầy đủ. Ngoài ra, còn có hai quốc gia quan sát viên khác – Afghanistan và Mông Cổ – và sáu “đối tác đối thoại”: Azerbaijan, Armenia, Campuchia, Nepal, Thổ Nhĩ Kỳ và Sri Lanka.

Trên thực tế, việc quân đội Nga được cho là hùng mạnh đã phải chịu những thất bại đáng xấu hổ dưới bàn tay của một Ukraine được phương Tây hậu thuẫn đã làm suy yếu đáng kể vị thế của Nga trong tổ chức này. Điểm yếu của Nga một lần nữa lại là cơ hội của Trung Quốc khi nước này xác lập các ​​lợi ích của mình và biến SCO thành một công cụ tiềm năng mạnh mẽ của trật tự khu vực do Trung Quốc lãnh đạo trên khắp Âu-Á.

Chuyến đi của Tập tới Kazakhstan, một ngày trước khi ông gặp Putin ở Samarkand, đặc biệt có ý nghĩa về mặt này. Nó đã gửi đi một tín hiệu ủng hộ mạnh mẽ tới một quốc gia ngày càng mâu thuẫn với Nga về cuộc chiến ở Ukraine.

Kazakhstan đã bị suy giảm vị thế, trong đó nó từng là quốc gia trung chuyển hàng hóa Trung Quốc sang châu Âu, do các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga. Và cũng đã có những lo lắng về một “động thái” khác của Nga nhằm tái tạo Liên bang Xô viết ở những khu vực có sự hiện diện của nhiều sắc tộc Nga như miền bắc Kazakhstan.

Sự suy giảm ảnh hưởng của Nga cũng là điều hiển nhiên ở Nam Caucasus, nơi Armenia và Azerbaijan – hai đối tác đối thoại của SCO – lại đang trên bờ vực chiến tranh. Điều này bất chấp sự hiện diện của “lực lượng gìn giữ hòa bình” của Nga được thành lập theo thỏa thuận trung gian giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 2020.

Trong khi đó, tranh chấp biên giới kéo dài giữa hai trong số các thành viên SCO Trung Á – Kyrgyzstan và Tajikistan, cả hai đều có truyền thống phụ thuộc nhiều vào Nga – cũng đã tái leo thang trong vài ngày qua.

Tại sao Tập có ‘những quan ngại’ về Ukraine

Tuy nhiên, điểm yếu của Nga cũng gây ra những vấn đề cho Trung Quốc. Có một đồng minh kém quyền lực hơn – kể cả về mặt quân sự – sẽ làm suy yếu vị thế của Trung Quốc trong cuộc đấu tranh giành vị trí lãnh đạo toàn cầu với Hoa Kỳ. Việc phải bước vào nơi mà Nga không mang lại trật tự và ổn định – chẳng hạn như ở Trung Á – có khả năng sẽ làm cạn kiệt nguồn tài nguyên của Trung Quốc về mặt vật chất. Sự gián đoạn nền kinh tế toàn cầu do cuộc xâm lược của Moscow gây ra càng làm gián đoạn quá trình phục hồi COVID của chính Bắc Kinh.

Thất bại ngày càng rõ ràng của Nga trước Ukraine dân chủ cũng gây nên một vết rạn nứt trong câu chuyện của Trung Quốc về tính tối cao của mô hình quản trị chuyên quyền. Chủ nghĩa phiêu lưu của Putin ở Ukraine có thể hữu ích đối với Tập nếu nó nhanh chóng thành công – giờ đây nó ngày càng trở thành một món nợ.

Việc Tổng thống Nga thừa nhận rằng Trung Quốc có những quan ngại về “hoạt động quân sự đặc biệt” của ông ở Ukraine có lẽ là dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy điều này đang ngày càng trở thành một tình thế tiến thoái lưỡng nan nhức nhối đối với Tập. Và đó là vấn đề mà ông ta muốn được giải quyết trước khi Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 20 của Đảng Cộng sản Trung Quốc được triệu tập, vào ngày 16 tháng 10 tại Bắc Kinh, nơi ông sẽ tìm kiếm một nhiệm kỳ lãnh đạo thứ ba chưa từng có.