Nhà nghiên cứu Toy Reid ngồi trước bản biểu ghi lại thời gian dẫn đến đại dịch, tại Tòa nhà Văn phòng Thượng viện Hart ở Washington. Ảnh: Mark Peterson / Redux cho Vanity Fair
Phòng thí nghiệm Vũ Hán ở trung tâm của những nghi ngờ về sự bùng phát của đại dịch đã trở nên rắc rối hơn nhiều so với những gì đã biết, các tài liệu được đưa ra ánh sáng bởi tiết lộ từ một nhóm của Thượng viện. Truy tìm bằng chứng, tạp chí Vanity Fair và báo ProPublica đưa ra cái nhìn rõ ràng nhất về một đơn vị sinh học đang gặp khủng hoảng.
PROPUBLICA by Katherine Eban, Vanity Fair, and Jeff Kao, ProPublica – Oct. 28, 2022
Ba Sàm lược dịch
“Một ngôn ngữ bí mật của chế độ quan liêu Trung Quốc”
Toy Reid luôn có năng khiếu về ngôn ngữ – thứ có thể đưa ông đi xa cái mà ông gọi là những cội nguồn “rất lao động chân tay” của mình ở thành phố Greenville, bang Nam Carolina. Ở trường trung học, ông học tiếng Tây Ban Nha dễ dàng. Tại Đại học Furman gần đó, nơi ông trở thành người đầu tiên trong gia đình theo học đại học, ông đã học tiếng Nhật. Sau đó, “không biết gì nhưng tò mò,” như ông vẫn nói, ông đã chuyển niềm đam mê của mình đến với Đức Đạt Lai Lạt Ma với tấm bằng thạc sĩ về triết học và tôn giáo Đông Á tại Harvard. Trong thoải gian đó, ông đã học cả tiếng Khmer, ngôn ngữ quốc gia của Campuchia, và thông thạo tiếng Trung Quốc.
Nhưng chính sự nghiệp của ông với tư cách là một chuyên gia về Trung Quốc cho Tập đoàn Rand và là một quan chức chính trị ở Đông Á cho Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã dạy cho ông cách diễn giải một ngôn ngữ nổi tiếng là không rõ ràng: “tiếng nói của đảng” do các quan chức Cộng sản Trung Quốc thể hiện.
Tiếng nói của đảng là “từ vựng của riêng nó,” Reid, hiện 44 tuổi, giải thích. Ngay cả một người nói tiếng Quan Thoại bản ngữ cũng “không thể thực sự nói theo kiểu đó được,” ông giải thích. “Nó không có ý định để giúp người nghe dễ hiểu. Nó gần giống như một thứ ngôn ngữ bí mật trong chế độ hành chính quan liêu của Trung Quốc. Khi họ đang nói về bất cứ điều gì có khả năng khiến họ phải xấu hổ, họ sẽ nói về điều đó với những giọng nói đầy ẩn ý và nín lặng, và có một cách nhất định có thể chấp nhận được để ám chỉ điều gì đó”.
Trong 15 tháng, Reid đã giúp cho một nhóm 9 người về kỹ năng bất thường này để điều tra bí ẩn về nguồn gốc của COVID-19. Được ủy quyền bởi Thượng nghị sĩ Richard Burr, thuộc đảng Cộng hòa bang Nam Carolina, nhóm này đã kiểm tra một lượng bằng chứng phong phú, hầu hết là từ mã nguồn mở (chia sẻ công khai) nhưng một số đã được coi là tài liệu mật, và cân nhắc các lý thuyết đáng tin cậy nhất về cách mà coronavirus mới tạo ra bước nhảy vọt đầu tiên đối với con người. Một báo cáo tạm thời, được công bố vào hôm thứ Năm vừa qua bởi các nhân viên giám sát của Ủy ban Y tế, Giáo dục, Lao động & Lương hưu thuộc Thượng viện Hoa Kỳ ( gọi tắt là HELP), kết luận rằng đại dịch COVID-19 “có nhiều khả năng là kết quả của một sự cố liên quan tới hoạt động nghiên cứu.” (mời xem toàn văn báo cáo, dài 35 trang – ND).
Như một phần của cuộc điều tra của mình, Reid đã thực hiện một cách tiếp cận đầy khéo léo với sự đơn giản của nó. Khi làm việc tại Tòa nhà Văn phòng Thượng viện Hoa Kỳ Hart ở Washington và một ngôi nhà của gia đình ở Florida, ông đã sử dụng một mạng riêng ảo, hay còn gọi là VPN (một công nghệ mạng giúp tạo kết nối mạng an toàn khi tham gia vào mạng công cộng như Internet), để truy cập các công văn được lưu trữ trên trang web của Viện Virus học Vũ Hán (WIV). Những công văn này vẫn còn trên internet, nhưng ý nghĩa của chúng thì không ai có thể mở khóa được. Sử dụng kiến thức chuyên môn khó có được của mình, Reid tin rằng ông đã lật tẩy được những bí mật đang che giấu trong tầm mắt.
Vào ngày 12 tháng 11 năm 2019, một công văn của các thành viên chi bộ đảng tại phòng thí nghiệm BSL-4 (an toàn sinh học cấp 4 – cấp cao nhất) đã được gửi đi, đề cập đến một vi phạm an toàn sinh học: “Những virus này đến mà không có một hình bóng nào và không để lại dấu vết.”
Kể từ khi thành phố Vũ Hán của Trung Quốc được xác định là vùng không có đại dịch COVID-19, một nhóm các nhà khoa học đã nghi ngờ rằng virus có thể đã bị rò rỉ từ một trong những phòng thí nghiệm phức hợp của WIV. Rốt cuộc, WIV chính là nơi tổ chức một số nghiên cứu về virus coronavirus nguy hiểm nhất của Trung Quốc. Các nhà khoa học ở đó đã trộn các thành phần của các coronavirus khác nhau và tạo ra các chủng mới, trong nỗ lực nhằm dự đoán nguy cơ lây nhiễm ở người và phát triển các loại vaccine và các phương pháp điều trị. Các nhà phê bình cho rằng việc tạo ra các loại virus không tồn tại trong tự nhiên có nguy cơ làm phát tán chúng.
WIV có hai cơ sở khác nhau và đã thực hiện nghiên cứu coronavirus trong cả hai nơi này. Khuôn viên Xiaohongshan cũ hơn của nó chỉ cách có 8 dặm là đến khu chợ hải sản đông đúc, nơi COVID-19 lần đầu tiên gây bùng nổ trước công chúng. Khuôn viên Zhengdian thì mới hơn, cách khoảng 18 dặm về phía nam, là nơi có phòng thí nghiệm uy tín nhất của Viện, cơ sở an toàn sinh học cấp 4 (BSL-4), được thiết kế để cho phép nghiên cứu an toàn về các mầm bệnh gây chết người nhất thế giới. WIV hân hoan thông báo đã hoàn thành cơ sở này vào tháng 2 năm 2015 và sẽ bắt đầu thực hiện nghiên cứu đầy đủ vào đầu năm 2018.
Giống như nhiều viện khoa học ở Trung Quốc, WIV do nhà nước điều hành và được tài trợ. Nghiên cứu được thực hiện ở đó phải thúc đẩy các mục tiêu của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ). Là một cách để đảm bảo sự tuân thủ, ĐCSTQ điều hành 16 chi nhánh bên trong WIV, nơi các thành viên bao gồm các nhà khoa học gặp gỡ thường xuyên và thể hiện lòng trung thành của họ.
Tuần này qua tuần khác, các nhà khoa học từ các chi nhánh đó đã ghi chép lại thành tích xây dựng đảng của họ trong các báo cáo được tải lên trang web của WIV. Những công văn báo cáo này, dành cho các cấp trên theo dõi, nói chung bao gồm những lời kể lạc quan về những nỗ lực tuyển dụng và các bản tóm tắt cuộc họp, trong đó nhấn mạnh việc hoàn thành các mục tiêu chính trị của Bắc Kinh. “Các tiêu đề và đoạn đầu có vẻ hoàn toàn vô thưởng vô phạt,” Reid cho biết. “Nếu bạn không xem xét kỹ, bạn có thể nghĩ rằng không có gì ở đây.”
Nhưng cũng giống như cách tuyên truyền không hoàn hảo, các công văn này chứa đựng những mảnh ghép của cuộc sống thực: căng thẳng giữa các đồng nghiệp, sự lạm dụng từ cấp lãnh đạo, những khiển trách từ cấp trên của đảng. Những lời than phiền thường được lồng vào một câu chuyện kể về chủ nghĩa anh hùng – tập trung vào những vấn đề đã vượt qua và những thách thức đã gặp, chống lại những khó khăn khác nhau.
Khi Reid đào bới vào các công văn của chi bộ đảng, ông bị thu hút bởi khung cảnh được lộ ra. Họ mô tả áp lực lớn để tạo ra những đột phá khoa học hòng có thể nâng cao vị thế của Trung Quốc trên trường thế giới, bất chấp sự thiếu hụt nghiêm trọng các nguồn lực thiết yếu. Ngay cả tại phòng thí nghiệm BSL-4, họ liên tục than thở về vấn đề “ba cái ‘không’: không có thiết bị và tiêu chuẩn công nghệ, không có những đội thiết kế và xây dựng, cũng như không có kinh nghiệm vận hành hoặc bảo trì [một phòng thí nghiệm tầm cỡ như thế này].”
Và sau đó, vào mùa thu năm 2019, các công văn chuyển sang một màu đen tối hơn. Họ đề cập đến các điều kiện làm việc vô nhân tính và “các mối nguy hiểm tiềm ẩn về độ an toàn.” Vào ngày 12 tháng 11 năm đó, một công văn của các thành viên chi bộ tại phòng thí nghiệm BSL-4 đã xuất hiện đề cập đến một vi phạm an toàn sinh học:
… một khi anh đã mở các ống nghiệm được bảo quản, nó sẽ giống như anh đã mở cái Hộp Pandora. Những con virus này đến mà không có hình bóng gì và không để lại dấu vết. Mặc dù [chúng tôi có] nhiều biện pháp phòng ngừa và bảo vệ khác nhau, tuy nhiên, nhân viên phòng thí nghiệm cần phải vận hành hết sức thận trọng để tránh các lỗi vận hành gây nguy hiểm. Mỗi khi điều này xảy ra, các thành viên của Chi bộ Đảng Zhengdian Lab [BSL4] luôn xung phong lên tuyến đầu, và họ đã có những hành động thực sự để huy động và tạo động lực cho các nhân viên nghiên cứu khác.
Reid chăm chú nghiên cứu các từ ngữ. Đây có phải là một tham chiếu đến các tai nạn trong quá khứ hay không? Có phải là một sự thừa nhận của một cuộc khủng hoảng đang diễn ra? Phải chăng là một sự thừa nhận chung về các hoạt động nguy hiểm? Hoặc là tất cả những điều trên? Hiểu được ngụ ý giữ những dòng chữ, Reid kết luận, “Họ gần như nói rằng họ biết Bắc Kinh sắp nổi xung và hét vào mặt họ.”
Và trên thực tế, đó chính xác là những gì đã xảy ra tiếp theo, theo một bản tóm tắt cuộc họp được tải lên trang web 9 ngày sau đó.
Hàng chục trang công văn của WIV mà Reid đã khám phá được, đặc biệt là những công văn từ tháng 11 năm 2019, đã giúp hình thành phần kết luận của bản báo cáo tạm thời. Làm việc trong một căn phòng nhỏ, không có cửa sổ trong tòa nhà Hart mà họ đặt biệt danh là “Hang dơi”, các nhà nghiên cứu đã tham khảo chéo phân tích của Reid với vô số manh mối, từ thông báo mua sắm và hồ sơ bằng sáng chế đến hồ sơ của các thí nghiệm khoa học đang diễn ra tại WIV.
Với quyền truy cập trước hàng trăm trang về các phát hiện và phân tích của các nhà nghiên cứu thuộc Thượng viện, tạp chí Vanity Fair, hợp tác với báo ProPublica, đã dành 5 tháng để điều tra bằng chứng cơ bản của họ. Chúng tôi đã phân tích các tài liệu của WIV, tham khảo ý kiến của các chuyên gia trong các lĩnh vực truyền thông của ĐCSTQ, yêu cầu các chuyên gia kiểm soát sinh học giúp phân tích các tài liệu và cùng với các nhà khoa học độc lập xem xét lại bằng chứng khả tín, trong đó cho thấy một số nghiên cứu nhất định về vaccine (covid-19) có thể đã được bắt đầu sớm hơn nhiều so với những gì được thừa nhận.
Chúng tôi cũng lần ra các mối nguy hiểm phát sinh khi WIV xây dựng một phòng thí nghiệm để nghiên cứu các mầm bệnh nguy hiểm nhất trên thế giới. Kết hợp với nhau, báo cáo của chúng tôi cung cấp ngữ cảnh quan trọng vốn không có trong bản báo cáo tạm thời dài 35 trang nói trên của Thượng viện. Nó cung cấp bức tranh chi tiết nhất cho đến nay về những tháng dẫn đến sự bùng phát COVID-19, bao gồm các chi tiết mới về áp lực dữ dội mà phòng thí nghiệm phải đối mặt để phải đưa ra được nghiên cứu đột phá, về cuộc đấu tranh của họ để vật lộn với các vấn đề an toàn và một loạt tài liệu tham khảo chưa được báo cáo trước đây về một sự cố bí ẩn không lâu trước khi virus bắt đầu lây nhiễm cho những nạn nhân đầu tiên của nó.
Ủy ban HELP của Thượng viện đã không đưa ra bản phân tích chi tiết dài 236 trang mà Reid đã soạn thảo như một báo cáo đồng hành. Báo cáo tạm thời của ủy ban cũng không cung cấp bối cảnh cho các tài liệu mà ông đã khám phá được. Những thiếu sót này xảy ra khi hàng trăm trang đã bị giảm xuống còn 35 trong những ngày trước khi báo cáo được phát hành. Mặc dù một số thành viên của nhóm Thượng viện đã xem xét một số lượng nhỏ các tài liệu được phân loại, nhưng báo cáo tạm thời chỉ dựa trên các tài liệu có sẵn công khai. Một người phát ngôn của Ủy ban HELP của Thượng viện nói với Vanity Fair và ProPublica rằng: “Những gì được đưa vào báo cáo tạm thời là những sự kiện mà Ủy ban đã xác định đã sẵn sàng và xứng đáng được công bố tại thời điểm này. Cuộc điều tra giám sát lưỡng đảng của Ủy ban vẫn đang diễn ra và những gì đáng được đưa vào sẽ được đưa vào báo cáo cuối cùng ”.
Một tấm biển trên cửa văn phòng của nhóm Thượng viện, có biệt danh là “Hang dơi”. Ảnh: Mark Peterson / Redux cho Vanity Fair
Vanity Fair và ProPublica đã tải xuống hơn 500 tài liệu từ trang web của WIV, bao gồm cả các công văn của chi bộ đảng từ năm 2017 đến nay. Để đánh giá cách diễn giải của Reid, chúng tôi đã gửi các tài liệu quan trọng cho các chuyên gia về truyền thông của ĐCSTQ. Họ nói với chúng tôi rằng các công văn của WIV đã thực sự báo hiệu rằng viện này phải đối mặt với tình huống khẩn cấp về an toàn vào tháng 11 năm 2019; mà các quan chức ở cấp cao nhất của chính phủ Trung Quốc đã cân nhắc; và hành động khẩn cấp đó đã được thực hiện nhằm nỗ lực giải quyết các vấn đề an toàn đang diễn ra. Các tài liệu không nêu rõ ai chịu trách nhiệm về cuộc khủng hoảng, phòng thí nghiệm nào đã bị ảnh hưởng cụ thể từ cuộc khủng hoảng hoặc bản chất chính xác của tình trạng khẩn cấp an toàn sinh học là gì.
Báo cáo tạm thời cũng đặt ra câu hỏi nghi vấn là làm thế nào mà vaccine lại đã được phát triển nhanh tại Trung Quốc bởi một vài nhóm nghiên cứu, trong đó có nhóm do nhà virus học quân sự tên là Zhou Yusen (*) đứng đầu. Báo cáo gọi việc hai nhóm phát triển vaccine COVID-19 của quân đội có thể đạt được các mốc quan trọng còn nhanh hơn các công ty dược phẩm lớn tham gia chương trình Chiến dịch Warp Speed của chính phủ Hoa Kỳ là điều “bất thường”.
Vanity Fair và ProPublica đã nói chuyện với các chuyên gia, những người nói rằng dòng thời gian phát triển vaccine của Zhou có vẻ không thực tế, nếu không muốn nói là không thể. Hai trong số ba chuyên gia cho biết họ thực sự gợi ý rằng nhóm của ông ta phải có quyền truy cập vào trình tự gen của virus không thể sau tháng 11 năm 2019, là thời điểm vài tuần trước khi Trung Quốc chính thức công nhận rằng virus covid đang phát tán.
Các tác giả của báo cáo tạm thời không tuyên bố là đã giải quyết dứt điểm bí ẩn về nguồn gốc của COVID-19. “Sự thiếu minh bạch của các quan chức chính phủ và y tế công cộng [ở Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa] về nguồn gốc của SARS-CoV-2 đã ngăn cản việc đưa ra một kết luận chắc chắn hơn”, báo cáo cho biết thêm rằng kết luận của nó có thể thay đổi nếu có sẵn nhiều hơn thông tin có thể kiểm chứng độc lập.
Trong suốt đại dịch, WIV phần lớn vẫn là một chiếc hộp đen, do chính phủ Trung Quốc từ chối hợp tác với các hoạt động điều tra quốc tế. Bằng cách khai thác hồ sơ của chính WIV, Toy Reid và các nhà nghiên cứu của Thượng viện đã tìm ra manh mối mới hỗ trợ đánh giá của báo cáo tạm thời rằng, một tai nạn trong phòng thí nghiệm là nguyên nhân “có nhiều khả năng” gây ra đại dịch.
Trả lời các câu hỏi chi tiết, phát ngôn viên Đại sứ quán Trung Quốc, Liu Pengyu, bác bỏ cáo buộc về rò rỉ phòng thí nghiệm và nói rằng một nhóm quốc tế do Tổ chức Y tế Thế giới triệu tập đã kết luận rằng “cáo buộc về rò rỉ phòng thí nghiệm là rất khó xảy ra. Kết luận cần được tôn trọng. … Ngay từ đầu, Trung Quốc đã thực hiện một thái độ khoa học, chuyên nghiệp, nghiêm túc và có trách nhiệm trong việc truy xuất nguồn gốc.” Một số chính trị gia và nhà báo Mỹ “bóp méo thực tế và sự thật”, đồng thời nói thêm rằng Hoa Kỳ nên “ngừng sử dụng dịch bệnh để thao túng chính trị và làm các trò đổ lỗi”.
Xem tiếp Phần 2: 3633. Nguồn gốc COVID-19: Điều tra một “Tình trạng nghiêm trọng và phức tạp” bên trong Phòng thí nghiệm Vũ Hán (P.2)
Liên quan:
basam.vet 