EASTASIAFORUM – Author: Nguyen Khac Giang, Victoria University of Wellington – 12 May 2021

Ba Sàm lược dịch

Vào tháng 3 vừa qua, Việt Nam thông báo đã tặng cho Lào một tòa nhà quốc hội mới trị giá 111 triệu USD. Động thái này phản ánh sự không hài lòng của Hà Nội trước ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh đối với đồng minh thân cận nhất của họ. Trung Quốc đã vượt qua Việt Nam để trở thành nhà đầu tư và cho vay lớn nhất tại Lào. Giữ Lào ở bên Việt Nam là ưu tiên chính sách đối ngoại hàng đầu của Hà Nội.

Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để khỏi tham gia vào cuộc cạnh tranh tốn kém với Trung Quốc.

Lào là người bạn đáng tin cậy nhất của Việt Nam. Hai quốc gia cộng sản đã cùng nhau chiến đấu chống lại Hoa Kỳ trong Chiến tranh Việt Nam. Pathet Lào sẽ khó lên nắm quyền vào năm 1975 nếu không có sự hỗ trợ của Hà Nội. Nếu không có sự hỗ trợ của những người cộng sản Lào, con đường mòn Hồ Chí Minh – đóng một vai trò quan trọng trong chiến thắng của Bắc Việt Nam – sẽ không thể thực hiện được.

Mối liên hệ của hai chế độ là đặc biệt: đào tạo về chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là điều bắt buộc đối với các chính trị gia Lào, những người khao khát trở thành lãnh đạo quốc gia. Lào là một trong hai nước mà Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) gọi là anh em, với quốc gia còn lại là Cuba. Đại sứ Việt Nam tại Lào là một trong số ít các nhà ngoại giao có hàm Thứ trưởng Bộ Ngoại giao.

Sự sống còn về địa chính trị của Hà Nội cũng liên quan đến Lào. Việt Nam có biên giới trên bộ chỉ với Trung Quốc, Campuchia và Lào. Với lịch sử phức tạp và sự không tin tưởng vĩnh viễn vào những mục đích của Bắc Kinh, việc thành lập một khối chính trị ‘Đông Dương’ thống nhất để tự bảo vệ, chống lại hành động xâm lấn có thể xảy ra từ phương bắc luôn là ưu tiên trong tư duy chiến lược của Hà Nội.

Thất bại lần cuối cùng vào cuối những năm 1970, miền Bắc Việt Nam đã phải chiến đấu với cả hai đầu đất nước và đang trên bờ vực của sự sụp đổ hoàn toàn. Ngoài ra, vì sự ủng hộ của Trung Quốc đối với chính phủ của Thủ tướng Campuchia Hun Sen đã lôi kéo Campuchia một cách an toàn vào quỹ đạo của mình, nên Việt Nam không thể để mất Lào.

Kể từ khi sự hiện diện của Trung Quốc trong khu vực ngày càng gia tăng, đã có những bất đồng giữa Lào và Việt Nam. Lào đang phấn đấu để trở thành ‘bình điện của châu Á’ bằng cách xây dựng hàng loạt dự án thủy điện dọc sông Mekong, nhiều dự án được tài trợ thông qua các khoản vay của Trung Quốc. Việt Nam đã lên tiếng phản đối các đập này để bảo vệ khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Hà Nội cũng háo hức đưa vấn đề Biển Đông vào chương trình nghị sự của ASEAN, trong khi Lào không quan tâm đến chủ đề này vì sợ làm mất lòng người cho vay lớn nhất là Trung Quốc.

Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường (BRI) của Bắc Kinh đã được chào đón nồng nhiệt ở Viêng Chăn, nhưng nó đã bị Hà Nội tỏ thái độ lạnh nhạt. Một số học giả Việt Nam lo ngại rằng các dự án BRI, bao gồm tuyến đường sắt Côn Minh – Singapore chạy qua Lào, được thiết kế để cô lập Việt Nam với phần còn lại của khu vực. Khi Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng về phía nam thông qua BRI, Việt Nam đang phải vật lộn để duy trì phạm vi ảnh hưởng truyền thống của mình. Hà Nội không thể cạnh tranh tài chính với Bắc Kinh trong việc cung cấp các khoản vay và đầu tư. Điều này khiến họ lo ngại vì nguồn lực tài chính là yếu tố quyết định làm sâu sắc thêm quan hệ Trung Quốc – Campuchia, và Hà Nội không muốn Lào đi theo con đường tương tự.

Nhưng Việt Nam vẫn còn một con bài trong cuộc chơi.

Thứ nhất, bang giao của Việt Nam với Lào dựa trên mối quan hệ chính trị chặt chẽ được phát triển qua hơn 40 năm, cũng như quan hệ kinh tế và văn hóa sâu sắc giữa hai nước. Các công ty Việt Nam đã hoạt động thành công tại Lào trong nhiều thập kỷ qua, đặc biệt là ở các tỉnh phía Nam như Savannakhet và Attapeu. Các hoạt động kinh tế hàng ngày giữa hai nước hầu như không có rào cản và nhiều người Việt Nam đã nhân cơ hội này để nhập cư vào Lào, làm nhiều công việc khác nhau từ chủ cửa hàng nhỏ đến công nhân xây dựng. Những hoạt động giao lưu nhân dân này đã làm sâu sắc thêm mối quan hệ Việt Nam – Lào và phải một thời gian nữa Trung Quốc mới có những quan hệ tương tự.

Thứ hai, Lào cũng có lợi ích chiến lược trong việc duy trì mối bang giao nồng ấm với Việt Nam. Nằm trong đất liền, Việt Nam là con đường tốt nhất để Lào tiếp cận đường biển để giao thương. Các dự án cơ sở hạ tầng để kết nối Lào với các trung tâm kinh tế trọng điểm của Việt Nam, bao gồm một tuyến đường sắt được đề xuất từ ​​Viêng Chăn đến cảng nước sâu Vũng Áng của miền Trung Việt Nam, đang được xem xét. Việc tài trợ cơ sở hạ tầng của Trung Quốc cũng khiến Lào phải chịu gánh nặng nợ nần và dễ bị Bắc Kinh thao túng. Việt Nam đưa ra một đối trọng với xu hướng này. Chiến lược tốt nhất đối với Lào là tạo ranh giới giữa hai nước láng giềng lớn hơn và hưởng lợi từ cả hai.

Sự chuyển giao lãnh đạo ở Lào và Việt Nam vào đầu năm nay có thể mang lại một số hiểu biết sâu sắc về mối quan hệ Việt Nam – Lào – Trung Quốc trong tương lai. Tại Lào, Thủ tướng Thongloun Sisoulith, một người thông thạo tiếng Việt, đã được bầu làm tân lãnh đạo Đảng Nhân dân Cách mạng Lào và ông đã thăng chức cho một người bạn thời thơ ấu của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, con gái của một nhà ngoại giao Lào từng ở Bắc Kinh, để trở thành trợ lý hàng đầu của mình.

Tại Việt Nam, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đứng đầu một ban lãnh đạo với sự tự tin sẽ nâng cao vị thế của Việt Nam ở châu Á. Đặc biệt, Chủ tịch Nguyễn Xuân Phúc đã làm một công việc đáng ngưỡng mộ trong quản lý mối quan hệ của đất nước với chính quyền Trump khó đoán, trong khi Thủ tướng mới nhậm chức Phạm Minh Chính có nhiều kinh nghiệm về chính sách đối ngoại, bao gồm cả kinh nghiệm làm việc tại các đại sứ quán nước ngoài với tư cách là một sĩ quan tình báo.

Ưu tiên chính sách đối ngoại của Hà Nội sẽ là củng cố môi trường an ninh của chính mình. Vì lý do này, Việt Nam có nhiều khả năng muốn củng cố mối quan hệ với Lào, đặc biệt là thông qua hợp tác kinh tế ngày càng sâu rộng. Các dự án đường bộ, cảng và đường sắt kết nối Lào với Việt Nam sẽ được ưu tiên – mặc dù không đạt được quy mô và tốc độ như các dự án của Trung Quốc. Hà Nội biết rằng ngay cả với bạn bè, lợi ích quốc gia vẫn phải là quyết định cuối cùng.

Nguyễn Khắc Giang là nghiên cứu sinh Tiến sĩ tại Đại học Victoria University of Wellington.

---

Liên quan:

• 1426. Lào đối mặt nguy cơ vỡ nợ
• 1461. Rơi vào ‘bẫy nợ Bắc Kinh’, Lào gán nợ quyền vận hành lưới điện cho công ty Trung Quốc
• 1734. Việt Nam đã mất đi những ‘đối tác chiến lược đặc biệt’ nhất vào tay Trung Quốc
• 1812. Trục xuất Lào, Cam Bốt vì thân Trung Quốc: một gợi ý nguy hiểm cho chính ASEAN

• 2093. Lãnh đạo mới của Lào cố gắng ‘đi dây’ giữa Trung Quốc và Việt Nam